Месяц: Февраль 2024

Գրականություն

Վահան Տերյան «Մեր պարտքը»

Վերլուծություն

Ինձ շատ դուր եկավ հոդվածը: Սույն հոդվածով, կարծես թե, հեղինակը նկարագրում է ներկայիս հայաստանյան քաղաքական, տնտեսական, բարոյահոգեբանական, ռազմական իրավիճակը, որը շատ լարված է և հուսահատեցնող: Տերյանն էլ ապրել է այդպիսի ժամանակաշրջան իր կյանքում, երբ հայրենիքը նույնպիսի իրավիճակում էր: Հոդվածում հնչում է միասնության կոչ: Յուրաքանչյուր րոպեն թանկ է հայ ժողովրդի համար, որպեսզի չկորցնեն հայրենիք մնացած մի բուռ հողը: Տերյանի կոչն արդիական է և մեզնից յուրաքանչյուրից պահանջվում է համախմբվել, ցուցաբերել հոգատարություն և սրտացավություն մայր հողի հանդեպ:

Հոդվածում խոսվում է պառակտված ժողովրդի մասին, որն առնչվել է բազում ցավերի, անցել պատերազմների և հալածանքների միջով՝ գրեթե միշտ հաղթահարելով դրանք, սակայն հետևանքներից չի կարողացել խուսափել:

Հեղինակը հոդվածում նաև առաջարկում է լուծման իր եղանակը։ Ըստ նրա, եթե մտավորականները համախմբվեն, վերցնեն երկրի ղեկը և առաջնորդեն ժողովրդին, ապա հնարավոր է գտնել խնդիրների լուծումը։

Հայոց լեզու

Նոր Բայազետի բարբառային բառեր

Ա

  • Ադե — մայր, մայրիկ
  • Ալաթ — պատուհանի մաս
  • Ալապուճիկ — գլուխկոնծի
  • Ալենի — բացահայտ
  • Ալրտուն — ջաղացքարերի առջև հաստատված տախտակե արկղ
  • Ակ — անիվ
  • Ակռա — ատամ
  • Աղեղ — զենք
  • Ամբրոց — դեզ
  • Ամսական — ամսվան հատուկ
  • Անոթանալ — սովածանալ
  • Առնովի — դրամով ձեռք բերվող
  • Ասռել — արգելքի դեմ առնել
  • Ավար — պաշար
  • Արխային — հանգիստ
  • Արկ — բերդ
  • Ափեր — եղբայր

Բ

  • Բակ — խաղալու և հանգստի վայր
  • Բահրա — բնավճարային հարկ
  • Բառոժ — արևկող
  • Բառոժվել — արևկող անել
  • Բարդակոլոն — խառնաշփոթություն
  • Բարդել — իրար վրա կուտակել
  • Բեբախտ — դժբախտ
  • Բեգրել — վատաբանել, չարախոսել
  • Բեխաբար — անիրազեկ
  • Բեղանի — բեղ ունեցող
  • Բերուկ — քամու, ջրի և այլն հոսանքով բերված հող
  • Բթել — հրել
  • Բինդ — հատուկ կարված կամ գործված լայներիզ երկար կտոր
  • Բլել — փուլ գալ
  • Բլնգազ — թույլ, անճարակ
  • Բխբճալ — գույնզգույն փայլփլել
  • Բխբուճ — պղպջակ
  • Բկի — վզիկ
  • Բոդանալ — ծառի միջուկը փտել
  • Բոթնոց — սկուտեղ
  • Բոճակ — կարճ        
  • Բոռ — վայրի մեղու
  • Բութա —  հույս, ապավեն
  • Բուղա — ցուլ
  • Բուսում — աճում

Գ

  • Գեժռուկ — շշմած, ապուշ կտրած
  • Գել — գայլ
  • Գեղախռիկ — ամբողջ գյուղով
  • Գեյիմ — ամուր
  • Գեշ — տգեղ
  • Գեջորդ — ծանծաղուտ
  • Գլվլալ — գլորվել, գլոր-գլոր գնալ
  • Գլփել — կողոպտել, խլել 
  • Գյահ — տախտակի կամ մետաղի եզրը
  • Գյամատուն — այն տեղը, ուր պահվում է նավակը
  • Գյուլաշ — ըմբշամարտ
  • Գռթան — թուխս
  • Գռշտել — հրել
  • Գռոտ — քոսոտ
  • Գռոտել — քոսոտել
  • Գռոտուկ — քոսոտած
  • Գրմխել — խիստ տաքանալ
  • Գրուկ — գրված

Դ

  • Դարդավարամ — վշտահար
  • Դբղել — սպիտակեղենը կեղտից կամ վատ լվանալուց դեղնավուն դառնալ
  • Դրբով — հաղթանդամ

Ե

  • Եզրհան — հյուսնի գործիք
  • Երեսատեղ — մի բան խնդրելու համարձակություն

Զ

  • Զադ — առանձին

Է

  • էտտա — այդքան

Ը

  • Ընդե — այնտեղ
  • Ընդուր — այդ պատճառով

Թ

  • Թաբառուկ — անպետք
  • Թախթփել — ցրիվ տալ
  • Թամանդա — խնջույքի վարող
  • Թայ — հասակակից
  • Թափուկ — թափված
  • Թոռթռալ — թրթռալ
  • Թռթփալ — թպրտալ
  • Թռփոշ — փարթամ, գիրացած
  • Թռփոշանալ — գիրանալ

Ժ

  • Ժըժխել — շարժել
  • Ժնճիլ — շղթա

Պատմություն

1920 թվականի ռուս-թուրքական դաշինք, ինչու՞ է կարևոր անունը` հենց ռուս-թուրքական, այլ ոչ թե՝ քեմալ-բոլշևիկյան

Ինչպես հայտնի է, աշխարհամարտում պարտված Թուրքիայի արևելյան նահանգներում 1919թ. կեսերից սկսվել էր ազգայնական մի շարժում, որը հաճախ նրա ղեկավար, գեներալ Մուստաֆա Քեմալի անունով կոչում են նաև քեմալական շարժում։ Այդ շարժման նպատակն էր պայքարել Անտանտի երկրների դեմ՝ պահպանելու Թուրքիայի տարածքային ամբողջականությունը։ Այդ շարժումն իր սուր ծայրով ուղղված էր նաև Հայաստանի ու հայ ժողովրդի ազատագրական ձգտումների դեմ։ Քեմալականները խնդիր էին դրել ուժի միջոցով հակազդել Փարիզի կոնֆերանսին և թույլ չտալ տարածքային որևէ զիջում։ Ավելին, նրանք նպատակ ունեին բռնազավթել արևելահայ տարածքները։ 1920թ. հունվարին թուրքական խորհրդարանը մշակեց թուրքերի տարածքային պահանջների «Ազգային ուխտ» անվամբ մի փաստաթուղթ։ Ազգային ուխտի համաձայն՝ Թուրքիայի սահմանների մեջ էին մտնելու ոչ միայն արևմտահայ բոլոր նահանգները, այլև արևելահայ՝ Կարսի և Արդահանի շրջանները։ Այս պահանջները դրվեցին քեմալականների գործողությունների հիմքում։

1916 թ.-ի ռուսական ԱԳՆ-ի փաստաթուղթը. Ռուսաստանին պետք է ուժեղ, ազգային և ռուսամետ Թուրքիա պատերազմից հետո

1920թ. գարնանը քեմալականները Անկարայում, Կ. Պոլսի սուլթանական կառավարությունից անկախ, ստեղծեցին առանձին կառավարություն Մ. Քեմալի գլխավորությամբ և մերձենալու ու բարեկամանալու առաջարկ արեցին Խորհրդային Ռուսաստանի կառավարությանը։ Խորհրդային Ռուսաստանը քանի որ պայքարում էր Անտանտի տերությունների դեմ, միաժամանակ Անտանտի դեմ պայքարի դրոշով էին հանդես գալիս նաև քեմալականները, ուստի այստեղ նրանց քաղաքական շահերը համընկնում էին։ Այդ հիման վրա տեղի ունեցավ Խորհրդային Ռուսաստանի և Թուրքիայի մերձեցում։ 1920թ. ամռանը Մոսկվայի հայ-ռուսական բանակցություններին գրեթե զուգահեռ բանակցություններ ընթացան նաև Ռուսաստանի և Թուրքիայի պատվիրակությունների միջև: Այդ բանակցությունների արդյունքում օգոստոսի 24-ին ստորագրվեց ռուս-թուրքական մերձեցման նախնական պայմանագիր։ Դրանից հետո Ռուսաստանը սկսեց օգնել թուրքերին դրամով, զենքով ու զինամթերքով։ Իսկ թուրքերն այդ օգնությունը իրականում օգտագործեցին ոչ թե Անտանտի տերությունների, այլ Հայաստանի ու Թուրքիայի մյուս ճնշված ազգային փոքրամասնությունների դեմ։ Այդպիսով, Հայաստանի Հանրապետությունը հայտնվեց երկու զորեղ ուժերի՝ Խորհրդային Ռուսաստանի և քեմալական Թուրքիայի արանքում։

Ինչպե՞ս պետք է սովորենք (ռուսներից և թուրքերից), այլ ոչ թե սովորեցնենք քաղաքականություն

Իմ կարծիքով մենք պետք է այնպիսի քաղաքականություն վարենք, որպեսզի չհայտնվենք մեծ տերությունների հակասությունների ոլորտում: ՈՒ հստակ հասկանանք, որ երեկվա բարեկամը այսրօր կարող է քո թշնամին դառնալ, որովհետև քաղաքականության մեջ չկան մշտական բարեկամներ:

Պատմություն

1919 թվական՝ եզակի տարեթիվ, երբ չկան ոչ ռուսները, ոչ թուրքերը

Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո Փարիզում սկսվեց հաշտության բանակցությունները:

1919 թվականին սկսված Փարիզի խաղաղության վեհաժողովում հայկական երկու պատվիրակությունները առանձին-առանձին ներկայացնում են իրենց պահանջատիրությունները։ 1920 թվականի օգոստոսի 10-ին Օսմանյան կայսրության հետ կնքվեց Սևրի պայմանագիրը, որի վերջին կետերը վերաբերում էին անկախ ու միացյալ Հայաստանին։ ԱՄՆ նախագահ Վուդրո Վիլսոնը նախագծեց հայոց պետականության սահմանները՝ նրա մեջ ներառելով Էրզրումի վիլայեթն ամբողջությամբ, Տրապիզոնի վիլայեթի գրեթե կեսը, Վանի ու Բիթլիսի վիլայեթների երկու երրորդը՝ 90 հազար քառ. կմ։ Ինչ վերաբերում է Արևելյան Հայաստանին, ապա նրա սահմանները պետք է հաստատվեին հարևան պետությունների հետ համաձայնությամբ։

Հայաստանի կառավարության քաղաքական փիլիսոփայությունը՝ սպասում մեծերի որոշմանը և անվճռականություն վճռական պայմաններում

Սակայն ամենասկզբից ի հայտ եկավ արևմուտքի անուշադրությունը անկախ ու միացյալ Հայաստանի նկատմամբ. նախ՝ անգլիական կամ ֆրանսիական զորքերի կողմից ազատագրված հողերը չտրամադրվեցին հայերին, ոչ էլ Հայաստանի մանդատը վերցվեց նրանց կողմից։ Ավելին՝ Կիլիկիայում ստեղծվող հայկական պետականությունը Ֆրանսիան ուղղակի նվիրեց նորաստեղծ Թուրքական հանրապետությանը։ Երկրորդ՝ հայերին առաջարկեցին միայն այն տարածքները, որոնք ժամանակին ազատագրվել էին ռուսական զորքերի կողմից, և հետ էին գրավել թուրքական զորքերը։ Հայաստանի Հանրապետությունը ճանաչել էր դա՝ իր առաջին միջպետական համաձայնագրում՝ Բաթումի հաշտության պայմանագրում։ Բացի այդ, որևէ ռազմական կամ ֆինանսական աջակցություն ցույց չտրվեց գոնե այդ տարածքները ինչ-որ կերպ, թեկուզ մասամբ վերադարձնելու համար։ Մյուս կողմից, նմանատիպ խոստումներ տրվել էին նաև Վրաստանին ու Ադրբեջանին։ Մասնավորապես՝ Ադրբեջանին խոստացվել էր ամբողջ Ելիզավետպոլի նահանգը և ՀՀ մաս հանդիսացող Զանգեզուրը ու Ղարաբաղը։ Բացի այդ, որոշ գավառներ էին խոստացվել նաև Թիֆլիսի ու Երևանի նահանգներից, որոնք տվյալ ժամանակաշրջանում մտնում էին Վրաստանի ու Հայաստանի կազմի մեջ։ Ջավախքի հարցում սատարում էին Վրաստանին, իսկ Լոռին դառնում էր չեզոք գոտի։ Բացի այդ, մեկ ամիս անց՝ սեպտեմբերին, սկսվեց թուրք-հայկական պատերազմը։ Արևմուտքի որևէ երկիր չսատարեց Հայաստանի հանրապետությանը։ Վերջինիս դաշնակցական ղեկավարությունը կնքեց Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրը, որով չեղյալ հայտարարեց Սևրի պայմագիրը ու պաշտոնապես հրաժարվեց ոչ միայն Արևմտյան Հայաստանից, այլև նախկինում ՀՀ կազմի մեջ մտնող Կարսից, Սուրմալուից, Շիրակից, Նախիջևանից։ Անկախ և միացյալ Հայաստանը, այսպիսով, մեծ տերությունների սիրաշահման խաղաքարտն էր՝ հայերն առաջին աշխարհամարտում իրենց կողմը գրավելու և հույսերը որոշ չափով արդարացնելու համար։

Պատմություն

«Մենակի դեր»-ի գիտակցումը

Հայ-ռուսական հարաբերությունները 1918-1920թթ․ և այսօր։ Ռուսական կայսրության կործանումից և Հայաստանի անկախության հռչակումից հետո բարդ հարաբերություններ ստեղծվեցին Ռուսաստանի հետ։ Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո Ռուսաստանում առաջացել էին երկու հակադիր ուժեր, Խորհրդային Ռուսաստանը, որոնց անվանում էին կարմիրներ և մյուս կողմը, որոնց անվանում էին սպիտակներ։ Կարմիրները պայքարում էին խորհրդային սոցիալական կարգերը ամբողջ Ռուսաստանում հաստատելու համար։Սպիտակները հին՝ բուրժական համարվող կարգերի պահպանման կողմնակից ուժերն էին, որոնք չէին ընդունում բոլշևիկյան կարգերը։ Ռուսաստանի հարավային և արևելյան շրջաններում ստեղծվեցին մի շարք ոչ խորհրդային պետական կազմավորումներ, որոնք էին Կուբանի, Թերեքի, Դոնի, Ղրիմի, Սիբիրի և այլն։ Սրանց ղեկավարում էին նախկին ցարական գեներալներ։ Նորանկախ Հայաստանի կառավարությունը չկարողացավ նորմալ հարաբերություններ հաստատել կարմիրների հետ, քանի-որ նրանք ցանկություն չունէին ճանաչելու Հայաստանի անկախությունը։Հայաստանը նյութական որոշակի օգնություն ստացավ ոչ խորհրդային պետական կազմավորումների ու հատկապես գեներալ Ա․ Դենիկինի գլխավորած Հյուսիսային Կովկասի կառավարությունից, լավ կապեր էին հաստատվել նաև Ուկրաինայի, իսկ Սիբիրում, ծովակալ Ա․ Կոլչակի կառավարության հետ և այլն։ Հայ-ռուսական հարաբերությունների այս վիճակը շարունակվեց մինչև 1920թ․ սկզբները։

Իմ կարծիքով Առաջին աշխարհամարտից հետո, Թուրքիան շատ մեծ կորուստներ է ունեցել, այդ պատճառով, որոշել է մերձանալ Ռուսաստանի հետ, և գրավել Հայաստանը: Հայաստանը այս իրավիճակում մնաց միայնակ քեմալաբոլշևիկյան վտանգի դեմ:

1918թ. կառավարության ժամանումը Երևան՝ դրսկենետրոն և հայաստանակենտրոն մտածողությունը

Հուլիսին Երևանում մի քանի ամիս անընդմեջ ծանրագույն պայմաններում իշխանություն իրականացնող Արամ Մանուկյանի ճնշման ներքո՝ 1918 թ-ի հուլիսի 15-ին Հայաստանի կառավարության կազմը տեղափոխվում է Թիֆլիսից Երևան` թողնելով իր գրեթե ողջ շարժական ու անշարժ գույքը Վրաստանում։ Կառավարության կազմին կայարանում ճանապարվելու ժամանակ ներկա չի լինում Վրաստանի որևէ պաշտոնյա։ Ճանապարհյին կառավարության կազմը գնացքով կանգնում է Ղազախի կայարանում, որտեղ նրանց համար տեղի ադրբեջանցիները ճոխ ընդունելություն են կազմակերպում ու ճանապարհում դեպի Երևան։ Հետպատերազմական Երևանում կառավարության կազմին ընդունում է Արամ Մանուկյանը։ Հոկտեմբերին Ազգային Ժողովի ճնշման արդյունքում Քաջազնունին հրաժարական է ներկայացնում։ Ազգային Ժողովը ընդունում է կառավարության հրաժարականը ու կրկին Քաջազնունուն հանձնարարում կազմել նոր՝ կոալիցիոն կառավարություն։ Կոալիցիոն կառավարության կազմին միանալուց հրաժարվում են Սոցիալ-հեղափոխական կուսակցությունը և Սոցիալ դեմոկրատ Հնչակյան կուսակցությունը, ինչի արդյունքում նոր կառավարության կազմը ձևավորվում է ՀՅԴ ու Ժողովրդական կուսակցության անդամներից։ Նոյեմբերի 4-ին կազմվում է կոալիցիոն կառավարություն։

Խալիլ փաշայի և Արամ Մանուկյանի պայմանավորվածությունը

Այս տանն է 1918-ի օգոստոսի 31-ին տեղի ունեցել Արամի և ջարդարար Խալիլ Կուտ փաշայի հանդիպումը, որին մասնակցում էին նաև թուրք զորահրամանատարին Հայաստան այցի ընթացում ուղեկցող Գերմանիայի ներկայացուցիչ ֆոն Կրեսը և Ավստրո-Հունգարիայի ներկայացուցիչ բարոն Ֆրանկեշտայնը: Հայկական կողմից հանդիպմանը, բացի Արամ Մանուկյանից, մասնակցել են վարչապետ Հովհաննես Քաջազնունին, Խորհրդարանի (այն ժամանակ՝ Խորհուրդ) նախագահ Ավետիք Սահակյանը, Վրաստանում Հայաստանի դեսպան Արշակ Ջամալյանը: Քննարկվել են թուրքական զորքերի դուրս բերումը Լոռու չեզոք գոտուց և Հայաստան-Օսմանյան կայսրություն հարաբերություններին վերաբերող բազմաթիվ այլ օրախնդիր հարցեր: Հենց այդ բանակցությունների ընթացքում է, որ Արամին հաջողվել է Խալիլ փաշայից ստանալ 25 հազար փութ ցորենի խոստում:

Խալիլի այցելությունն անսպասելի էր, և Երևանում ստանալով այդ լուրը՝ խնդրում են Ուլուխանլու (Մասիս) կայարանում մի փոքր սպասել, որպեսզի պատշաճ ընդունելության պատրաստություն տեսնեն։ Վահան Նավասարդյանը գրում է, որ նույն պահին Ուլուխանլու է հասնում հայ փախստականների ու գերիների առաջին խումբը, որոնք Շիրակից տարվել էին Էրզրում։ «Տարագրվածների ստույգ թիվը մոտ 13 հազար էր, կոտորվել էին ամենքը և կենդանի մնացել մի քանի հարյուր հոգի միայն, որոնց ահա վերադարձնում էին Հայաստան, «հավատարիմ» մնալով այդ ժամանակ Պոլիս գտնվող մեր պատվիրակներին տված խոստման։ Այդ դժբախտները լծվել էին դաժան աշխատանքների Էրզրումում ու քաղաքի մերձակա վայրերում։ Նրանց Երևանում, կարծեմ, լուսանկարեցին, այդ ահավոր պատկերից գեթ որևէ թույլ հետք պահելու համար, սակայն անկասկած է, որ նրանցից ոչ ոք կենդանի մնաց»,- գրում է Նավասարդյանը։ Երևանի կայարանում Խալիլին դիմավորում է Արամը, և հանդիպման պահին նրանք ողջագուրվում են։ Նավասարդյանը գրում է, որ չի կարողանում զսպել արցունքները՝ տեսնելով հայ ժողովրդի ոխերիմ թշնամիներից մեկի և Արամի հանդիպումը։ Նազարբեկյանի խաչը Ուշագրավ է նաև թուրքական բանակի հրամանատարի և գեներալ Նազարբեկյանի հանդիպումը։ Խալիլն ու Արամը գնում են Նազարբեկյանի տուն, որտեղ վերջինս նրանց դիմավորում է զինվորական համազգեստով՝ կրծքին ամրացրած Գեորգյան խաչը, որը ստացել էր ռուսական բանակում ծառայության տարիներին։ Արամը, ցույց տալով Նազարբեկյանի զինվորական բարձրագույն պարգեւը, ասում է Խալիլին. — Իսկ գիտե՞ս, թե ինչո՞ւ է տրված այս խաչը։ — Ո՛չ,- պատասխանում է Խալիլը։ — Ուրեմն գիտցիր, որ այս խաչը տրված է Դիլմանի տակ քեզ փառավորապես փախուստի մատնելու համար,- ժպտալով ավելացնում է Արամը։ Խալիլի օգոստոսյան այցելության մասին որոշ տեղեկություններ է տվել նաեւ 1918-1920թթ. Երևանի պարետ Արշավիր Շահխաթունին՝ գրելով, որ Խալիլը շատ տպավորվում է նորաստեղծ հայկական բանակի՝ հյուրերին դիմավորող ստորաբաժանումների տեսքով և կարգապահությամբ։ Խալիլը եւ գերմանական ու ավստրիական ներկայացուցիչները ցանկություն են հայտնում հանդիպելու Ամենայն հայոց կաթողիկոսին։

Շահխաթունին գրում է, որ որոշ ժամանակ անց Խալիլը հեռագրով դիմում է իրեն՝ Արամի հետ գաղտնի հանդիպելու ցանկություն հայտնելով։ Շահխաթունին չի նշում հանդիպման ժամանակը և տեղը, միայն գրում է, որ Երեւանի կայարանից «կես ժամ հեռու մի ամայի կայանում» էր, որտեղ իրենից, Արամից ու Խալիլից բացի, ոչ ոք չկար։ Հանդիպման ու զրույցի նկարագրությունից կարող ենք ենթադրել, որ այն տեղի է ունեցել 1918թ. սեպտեմբերի 20-ից հետո։ Խալիլը շատ նյարդայնացած էր ու հուզված։ Նա ծխախոտ է հյուրասիրում Արամին ու Շահխաթունուն, սակայն երկուսն էլ հրաժարվում են՝ զգուշանալով, որ «միգուցե թույն պարունակող ծխիկներ էին»։

Լուրերը մեզ համար շատ վատ են։ Անգլիացիք հայերի հետ մեծ հարված են տվել թրքական բանակին Արարայում։ Թուրք բանակը ջախջախվեց, խառնիճաղանջ խուժանի պես ցիր ու ցան է եղել։ Անգլիացիք հետեւում են մեզ և մաքրագործում թուրք ուժերը։ Մենք հաշտություն ենք խնդրելու։ …Հաղթությունը ձերն է։ Մենք որոշել ենք այս ճակատից բոլորովին հեռանալ և Էրզրում քաշվել։ Մեր քաշվելուց հետո դուք կարող եք գրավել բոլոր մեր թողած վայրերը։ Թերեւս Էրզրումը ևս ստիպված ենք թողնելու։ Այս գաղտնիքները ձեզ եմ տալիս, իբրեւ ձեր հին բարեկամը»,- ասում է Խալիլը։

Կովկասում թուրքական բանակի հրամանատարը խնդրում էր Արամին նահանջի ժամանակ չհետապնդել և չոչնչացնել թուրքական ուժերը. «Վախենում եմ, թե մեր փախուստի ժամանակ հայերը մեր կռնակից մեզ սպանեն»։ Արամն ասում է Խալիլին, որ «հայերը փախչող զինվորին կռնակից չեն սպանի», և ավելացնում, որ իրենք փամփուշտի մեծ պակաս ունեն ու առաջարկում Խալիլին հեռանալիս Կարսում եղած պահեստներից փամփուշտ թողնել հայերին՝ փոխարենը խոստանալով ուղեկցորդներ տալ Խալիլին Էրզրում հասնելու համար։ Հաջորդ օրը Խալիլի հրամանով թիկունք է ուղարկվում Կարսի զինվորական հրամանատարը, և հայերը մի քանի սնդուկ փամփուշտ են ստանում։

Երկրորդ օրն էլ եկան բավականին սնդուկներ եւ խնդրանք՝ Արամին հիշեցնող իր խոստումը։ Արամը նույն օրն իսկ հրահանգ տվեց իր չորս քաջ զինվորներին՝ պաշտոն հանձնելով նրանց, Խալիլ փաշային ողջ առողջ Էրզրում հասցնելու»,- գրում է Արշավիր Շահխաթունին։ Խոլերայի ուրվականը:

Պատմություն

Ի՞նչ գործոնների արդյունք է 1918-ի անկախությունը

1918 թվականի մայիսին թուրքական զորքը ներխուժել էր Արևելյան Հայաստան և Անդրկովկաս, Անդրկովկասյան դաշնային հանրապետության վրաց-թաթարական մեծամասնությունը ցանկանում էր հաշտվել թուրքերի հետ։ Հայերի համար միակ հույսը գերմանացիների պաշտպանությունն էր։ Գերմանիայի ներկայացուցիչ Օտտո ֆոն Լոսովի խորհրդով Հայոց ազգային խորհրդի ներկայացուցիչներ Համո Օհանջանյանն ու Արարատ Զուրաբյանը Բեռլին գնացին։  Մայիսի 26-ին գումարված Անդրկովկասյան Սեյմի վերջին նիստում վրացիների պնդմամբ որոշվեց ընդունել դրա լուծարման մասին որոշում։ Նույն օրը Վրաստանն անկախ հռչակվեց, նաև գումարվեց Հայոց ազգային խորհրդի նիստ, որտեղ Ազգային խորհուրդը ժամանակավորապես հանձն առավ հայկական շրջանների կառավարումը։  Մայիսի 27-ին անկախացավ նաև ԱԿՄՀ-ն (Արևելակովկասյան մուսուլմանական հանրապետություն), որը Ատրպատականի անունով կոչվեց Ադրբեջան։ Այս դեպքից հետո Հայոց ազգային խորհուրդը նույնպես հակվեց դեպի ՀՀ անկախության հայտարարությունը։ Մայիսի 28-ին հարցը դրվեց քննարկման։ Նաև հաջորդ օրը լրանում էր Բաթումում թուրքերի կողմից հայերին ներկայացված ուլտիմատումի վերջնաժամկետը։ Արդյունքում խորհուրդը որոշեց հռչակել ՀՀ անկախությունը։ Նոր հանրապետության կողմից այնուհետև պատվիրակություն պետք է ուղարկվեր Բաթում՝ թուրքերի հետ հաշտության պայմանագիր կնքելու նպատակով։  Այսպիսով, Ադրբեջանը՝ Օսմանյան կայսրության օժանդակությամբ, Վրաստանը՝ Գերմանիայի, հռչակվեցին անկախ, իսկ հայերը ինքնուրույն ստիպված եղան ձեռնարկել անկախության հարցը։ Քառյակ դաշինքի և Օսմանյան կայսրության կողմից ճանաչվեց ՀՀ անկախությունը։  Շուտով ՀՀ տարածքում ձեռնարկվեց պետական շինարարություն, նորաստեղծ պետությունը կառավարման ձևով խորհրդարանական հանրապետություն էր, որի խորհրդարանը՝ Հայաստանի խորհուրդը, կազմավորվեց Թիֆլիսում գործող Հայոց ազգային խորհրդի և Երևանի հայոց ազգային խորհրդի հիմքի վրա։ Ընդհանուր առմամբ՝ 46 մարդ, որոնցից 38-ը հայեր էին։

Լանդշաֆտագիտություն

Գլոբալ տաքացում

Մինչ Հայաստանում մենք վայելում ենք բավականին մեղմ ձմեռային եղանակը, աշխարհի տարբեր ծայրերում գրեթե ամեն օր բնակլիմայական աղետներ են գրանցվում: Եղանակը դարձել է անկանխատեսելի և անկառավարելի:

Եղանակային տհաճ անակնկալները, ըստ մասնագետների, կլիմայի գլոբալ փոփոխության կամ, այսպես կոչված, գլոբալ տաքացման հետեւանք են:

Սակայն, գլոբալ տաքացումը չի ենթադրում միայն ջերմաստիճանի բարձրացում: Եթե հարավային կիսագնդի որոշ երկրներում երաշտ, անտառային հրդեհներ կամ ջրհեղեղներ են, ապա հյուսիսային կիսագնդի շատ երկրներում` սառնամանիքներ, բուք, մառախուղ ու ձյան առատ տեղումներ:

Հունվար ամսվա համար աննախադեպ ցածր ջերմաստիճան է գրանցվել Եվրոպայի ավելի քան 10 երկրներում, այդ թվում` Ֆրանսիայում, Իտալիայում, Գերմանիայում, Պոլշայում:

Առատ ձյան և ձնաբուքի պատճառով խաթարվել է ճանապարհատրանսպորտային երթևեկությունը, ավտոճանապարհների մերկասառույցը վթարների և մարդկային զոհերի պատճառ է դառնում: Ձյան հաստ շերտով պատված կամ սառած թռիչքուղիների պատճառով օդանավակայաններում հետաձգվել են չվերթները:

Մեծ Բրիտանիայում սաստիկ ցրտեր են: Տեղացած ձյան շերտի հաստությունը հասել է 30 սանտիմետրի: Շվեյցարիայում որոշ վայրերում ջերմաստիճանը իջել է միջև մինուս 38,8 աստիճանի: Ճանապարհների մի մասը անանցանելի է: Գրեթե նույն վիճակն է Դանիայում: Փրկարար ծառայությունները չեն հասցնում արձագանքել բոլոր արտակարգ պատահարներին: Թռիչքները հետաձգված են: Ձյան առատ տեղումների պատճառով Գերմանիայում խաթարվել է ցամաքային և օդային հաղորդակցությունը:

Պոլշայում ցրտից և ձնաբքից գրանցվել են մարդկային զոհեր: Էստոնիայում նույնպես աննախադեպ տեղումներ են. տեղացած ձյան հաստությունը Թալինում  հասել է 60 սանտիմետրի: Օդերևութաբանները կանխատեսում են, որ Եվրոպայում ցրտերը դեռ կշարունակվեն:

Ռուսաստանում նույնպես սաստիկ ցրտեր են: Որոշ հատվածներում ջերմաստիճանը իջել է մինչև մինուս 48-53 աստիճան: Օդերևութաբանների կանխատեսումները հուսադրող չեն:

Եղանակը անակնկալի է բերել Չինաստանի մայրաքաղաք Պեկինի բնակիչներին: Վերջին 50 տարիների ընթացքում գրանցված ամենաառատ տեղումները կաթավածահար են արել մայրաքաղաքի բնականոն կյանքը:

Եղանակը տհաճ անակնկալներ է մատուցել նաև երկրագնդի մյուս հատվածներում: 

Հնդկաստանում տասնյակ մարդիկ դարձել են անսպասելի ցրտերի զոհ: Ջերմաստիճանի կտրուկ նվազումն ուղեկցվել է ձյան առատ տեղումներով և թանձր մառախուղով, գրանցվել են ճանապարհատրանսպորտային պատահարներ:

Իսկ հարավային կիսագնդի շատ հատվածներում հորդառատ անձրևներ են ու ջրհեղեղներ, որոնց արդյունքում մարդկային զոհեր կան: ԱՄՆ որոշ նահանգներում մոլեգնում են ուժեղ քամիները: Կալիֆորնիա նահանգներում փոթորիկը քանդել է բազմաթիվ տներ, արմատախիլ արել հսկա ծառեր: Հարավային Կալիֆորնիայում նաև ջրհեղեղներ են սկսվել, որոնք խլել են մարդկային կյանքեր: Ջրհեղեղների հետևանքով ճանապարհների անանցանելի են: Քամին տապալել է հսկա ծառեր և հեռագրասյուներ: Մեծ է փլուզումների և սողանքների վտանգը: Բրազիլիայում սողանքների հետևանքով մարդկային զոհեր են եղել: Միաժամանակ, ԱՄՆ որոշ նախանգներում ջերմաստիճանը կտրուկ իջել է` դառնալով ցրտահարումների պատճառ:

Մինչ ԱՄՆ-ում առատ տեղումներ են, կանաչ մայրցամաքը` Ավստրալիան ջրի կարիք ունի: Ջերմաստիճանը բարձրացել է մինչև 43 աստիճան: Տապից փրկվելու համար մարդիկ փողոցներում մտնում են շատրվանների տակ: Սաստիկ շոգերը անտարային հրդեհների պատճառ են դարձել, որոնք հասել են նաև մարդկային բնակավայրերին: Փրկարարները անկարող են բնական տարերքի դեմ, նրանց են միացել հայուրավոր կամավորներ: Հարավային Ուելսում նույնպես անտառային հրդեհներ են:

Այն, ինչին մենք այսօր ականատես ենք, մասնագետներն անվանում են գլոբալ տաքացում: Հետազոտողները այս երևույթի վերաբերյալ կանխատեսումներ էին անում դեռևս անցյալ դարի 60-70-ական թվականներին:

Իսկ ինչի՞ արդյունք է գլոբալ տաքացումը: Գիտնականների մեծամասնությունը հակված է այն կարծիքին, որ գլոբալ տաքացումների պատճառը մթնոլորտում «ջերմոցային գազերի» (ածխածնի երկօքսիդը` ածխաթթու գազ, օզոն, մեթան, ազոտի երկօքսիդ և արդյունաբերական ծագում ունեցող այլ գազեր) քանակի ավելացումն է: Ջերմոցային գազերը մթնոլորտում առաջանում են ինչպես բնական պրոցեսների արդյունքում, այնպես էլ մարդկային գործոնով պայմանավորված: Վառելանյութի օգտագործման ծավալների անընդհատ մեծացումը, վտանգավոր արտանետումները աղտոտում են մթնոլորտը: Դրան զուգահեռ պակասում են անտառները և կանաչապատ տարածքները, որոնք կլանում են ածխաթթու գազը` գլոբալ տաքացման հիմնական «մեղավորին»:

Մարդու գործունեության հետևանքով մթնոլորտ արտանետված ջերմոցային գազերի մեծ քանակը թույլ չի տալիս, որպեսզի արեգակից մեր մոլորակ հասնող էներգիան երկրի մակերևույթից անդրադառնա տիեզերք: Ջերմությունը մնում է մթնոլորոտում, որի արդյունքում առաջանում է «ջերմոցային էֆեկտ»: Եթե վտանգավոր արտանետումների ծավալը չկրճատվի, ապա, ըստ հաշվարկների, առաջիկա 50 տարիների ընթացքում երկրի ջերմաստիճանը կբարձրանա միջինում 5.5 աստիճանով: Գլոբալ տաքացման հետևանքով Անտարկտիդայում հալչող սառցաբեկորները կարող են ջրի տակ առնել մայրցամաքների մի հատվածը: Ըստ վերջին հաշվարկների` օվկիանոսի մակարդակը կարող է բարձրանալ 6 մետրով:

Պետք է նշել, որ կլիմայի գլոբալ մարդածին փոփոխության գաղափարը ոչ բոլոր հետազոտողներն են ընդունում` պատճառաբանելով, որ կլիմայի արդի գլոբալ փոփոխությունը կլիմայի պարբերական տատանումների մի փուլ է, որ նման տաքացումներ և ցրտեցումներ եղել են նաև անցյալում:

Ջերմոցային էֆեկտի հիմնական պատճառը, ինչպես նշեցինք, ածխաթթու գազն է, որի ծավալը միայն վերջին 200 տարիների ընթացքում ավելացել է 30 տոկոսով: Դա պայմանավորված է վառելիքի (նավթամթերքների, գազի, քարածխի, տորֆի, փայտի և այլն) օգտագործման ծավալների անընդհատ մեծացումով: Հետևաբար կլիմայի գլոբալ փոփոխությունների դեմ կարելի է պայքարել` կրճատելով մարդու գործունեության հետևանքով առաջացած վտանգավոր արտանետումները և անտառները և կանաչապատ մակերեսները: Գլոբալ տաքացման դեմ պայքարելու համար անցյալ տարվա դեկտեմբերի 7-18-ը Դանիայի մայրաքաղաք Կոպենհագենում տեղի ունեցավ «Կլիմայի փոփոխության կոնվենցիայի» և «Կիոտոյի արձանագրության» բարձրագույն մարմնի կողմ երկրների համաժողովը, որին ներկա էին 119 երկրից 49 հազար մասնակիցներ: Կոնվենցիայի նպատակն է կրճատել ջերմոցային գազերի համաշխարհային արտանետումները այնքան, որպեսզի կանխվի համամոլորակային կլիմայի վտանգավոր փոփոխությունը: Իսկ Կիոտոյի արձանագրությամբ սահմանված են 2008-ից մինչև 2012 թվականը ջերմոցային գազերի կրճատման պարտավորությունները զարգացած 39 երկրների համար:

Русский язык

Rammstein

Rammstein — немецкая метал-группа, образованная в январе 1994 года в Берлине. Музыкальный стиль группы относится к жанру индастриал-метала (конкретно — его немецкой сцене Neue Deutsche Härte). Основные черты творчества группы: специфический ритм, в котором выдержана большая часть композиций, и эпатирующие тексты песен. Особую известность группе принесли сценические выступления, часто сопровождаемые использованием пиротехники, получившие признание в музыкальной среде. Состав группы ни разу не менялся.

По состоянию на 2018 год группа продала около 20 млн копий альбомов.

Название группы

28 августа 1988 года на авиабазе Рамштайн во время авиашоу с участием итальянской авиационной группы высшего пилотажа Frecce Tricolori произошло столкновение трёх самолётов, в результате которого погибли 70 человек и больше трёхсот получили ранения (об этой трагедии рассказывает одноимённая песня «Rammstein» из дебютного альбома группы Herzeleid). Согласно одной из версий, музыкантам Rammstein не было известно об этой трагедии, когда они придумали название группы.

Придумано оно было Кристофом Шнайдером, Паулем Ландерсом и Кристианом Лоренцем.

Став популярной, группа долгое время дистанцировалась от взаимосвязи между их названием и названием места трагедии. Двойное «м» в названии позволяло объяснять слово как обозначение каменного тарана, но этот вариант был озвучен уже намного позже.

История

Предыстория группы

Истоки Rammstein лежат в периоде, предшествовавшем и сопутствовавшем объединению Германии. Сооснователь группы и ведущий гитарист Рихард Круспе свою музыкальную карьеру начал в 1989 году в Западной Германии в группе Orgasm Death Gimmick, переехав туда из Шверина (тогдашняя ГДР), куда вернулся после падения Берлинской стены. Круспе, поклонник Kiss, искал возможности соединить любимый им хард-рок с электронным звучанием индастриала. Примерно в это время он познакомился с Тиллем Линдеманном (в то время — барабанщиком панк-группы First Arsch), а позднее с Оливером Риделем (бас-гитара) и Кристофом Шнайдером (ударные) из групп The Inchtabokatables и Die Firma соответственно. В этом составе (с Линдеманном как вокалистом и сочинителем песен) они стали играть под названием Rammstein.

В 1993 году, когда у группы даже не было названия, она выиграла на Берлинском рок-фестивале право на запись в профессиональной студии. 19 февраля 1994 года Rammstein с песнями «Das alte Leid», «Seemann», «Weißes Fleisch», «Rammstein», «Du Riechst So Gut» и «Schwarzes Glas» вчетвером выиграли конкурс молодых групп в Берлине, получив право записи на профессиональной студии. Годом позже к группе присоединился второй гитарист Пауль Ландерс, а затем и клавишник Кристиан Лоренц, игравшие в панк-группе Feeling B. В таком составе и с продюсером Якобом Хельнером был записан дебютный альбом Herzeleid. Все тексты в этом альбоме, как и в большинстве последующих, написаны Линдеманном. После нескольких неудачных попыток написать тексты на английском, как того требовал лейбл, Тилль настоял на том, чтобы писать песни на немецком. Выпущенный на лейбле Motor Music, первый диск Rammstein завоевал широкую популярность.

Rammstein заметил лидер Nine Inch Nails Трент Резнор, который порекомендовал две их песни для саундтрека к триллеру Дэвида Линча «Шоссе в никуда». Это принесло группе дополнительную известность. В 1995 году Rammstein совершили тур по Европе на разогреве у Clawfinger. На концертах Rammstein демонстрировали яркие пиротехнические шоу. В 1996 году Rammstein впервые выступили на телеканале MTV. Этот же телеканал долгое время отказывался транслировать видеоклипы группы. В том же году был выпущен новый сингл «Engel», к которому был снят клип, имевший успех. За ним вышел второй альбом группы, Sehnsucht, который почти сразу же приобретает статус платинового. К концу 1997 года был выпущен внеальбомный сингл «Das Modell» с кавер-версией одноимённой песни электронной группы Kraftwerk из альбома Die Mensch-Maschine. Группа пользуется большим успехом как в Германии, так и за её пределами. Несколько синглов Rammstein попадали в десятку лучших в Германии.

Мировая известность

Несколько лет фанаты ждали следующей студийной работы группы. Такой большой перерыв породил множество разных слухов, в основном о распаде группы. Однако в 2000 году Rammstein садятся в студию записывать новый альбом. В 2001 году вышел третий студийный альбом под названием Mutter, занявший 4-е место в рейтинге лучших индастриал-метал-альбомов по версии журнала Metal Hammer. Вскоре был проведён тур в его поддержку, после которого количество фанатов Rammstein значительно увеличилось. Позже были выпущены синглы «Ich will», «Mutter», «Feuer frei!» и видеоклипы к ним. В 2003 году, к десятилетию своего существования, Rammstein выпускают DVD Lichtspielhaus c полным собранием клипов и несколькими концертными записями в хорошем качестве.

Последующая карьера

В начале 2004 года появилась достоверная информация о скором выходе нового альбома. Через несколько месяцев после этого вышли синглы «Mein Teil» и «Amerika». И, наконец, в начале осени был выпущен четвёртый альбом, названный Reise, Reise, который очень отличается от стилистики прошлых альбомов группы, что, однако, не помешало ему стать платиновым. Альбом немедленно был сопровождён туром, в ходе которого выходит сингл с альбома — «Ohne dich». В туре в поддержку альбома шоу лишилось многих спецэффектов (пластиковый фаллос, горящий плащ), но взамен приобрело новые.

В начале 2005 года последовал тур вместе с группой Apocalyptica, после чего вышел сингл «Keine Lust» и клип к нему. В сентябре выпускается клип, а затем и сингл «Benzin», одноимённая песня с которого войдёт на следующий, пятый альбом группы. В следующем месяце выходит сам альбом, получивший название Rosenrot, который содержал 7 старых треков, не вошедших в прошлые альбомы, и 4 новые композиции. В декабре последовал сингл «Rosenrot». В 2006 году вышел концертный DVD Völkerball, запланированный ещё на 2004-й, но вышедший позднее. Диск получил в основном положительные отзывы.

В 2008 году после трёхлетнего перерыва стало известно о том, что группа записывает новый альбом. 18 сентября 2009 года вышел первый сингл с нового альбома — «Pussy», а в середине декабря — клип «Ich tu dir weh». Сам альбом Liebe ist für alle da (рус. «Любовь существует для всех») был выпущен 16 октября. 23 апреля 2010 года состоялась премьера клипа «Haifisch». Альбом выпускался на двух дисках — в первом диске находился собственно альбом, на втором — дополнительные пять песен, записанные во время работы над альбомом. Видеоклип на песню Pussy стал очень скандальным: на протяжении почти всего клипа присутствуют порновставки, демонстрирующие половые акты с участием всех музыкантов группы. Как рассказали впоследствии участники группы, это были дублёры. Видео было запрещено к показу по телевидению.

21 декабря 2009 года вышел клип на песню «Ich tu dir weh». Режиссёром был Йонас Акерлунд. Rammstein подверглись критике со стороны государственного комитета по контролю СМИ на предмет опасного для молодёжи содержания (нем. Bundesprüfstelle für jugendgefährdende Medien). Этот комитет объявил песню «Ich tu dir weh» восхваливающей насилие и садомазохизм. Кроме того, одна из фотографий внутри буклета изображает Рихарда, готового ударить обнажённую женщину, что также рассматривается комитетом как неприемлемое для распространения среди молодёжи оформление диска. 16 ноября группа выпустила новую версию диска без спорной песни и фотографии. 23 апреля 2010 года состоялась премьера видео «Haifisch».

26 февраля, 28 февраля и 1 марта 2010 года состоялись российские концерты группы в поддержку этого альбома, а 7 марта впервые прошёл концерт в Минске. Совет ветеранов, а затем совет по нравственности, состоящий из церковных деятелей и членов союза писателей, призвали правительство страны к отмене концерта, обвинив команду «неприкрытой пропагандой гомосексуализма, садомазохизма и других извращений, жестокости, насилия и непристойной брани» и заявив, что Rammstein угрожают «белорусской государственности». Тем не менее концерт состоялся при аншлаге, собрав рекордное количество посетителей: более 11 000 человек. 9 марта 2010 группа впервые посетила Киев. Первый концерт на Украине собрал возле сцены около 10 000 человек.

С 3 по 6 июня 2010 года группа выступила на фестивале Rock Am Ring. Rammstein дали согласие на трансляцию 7 песен — Rammlied, Bückstabü, Ich Tu Dir Weh, Pussy, Sonne, Haifisch и Ich Will. Но две песни были вырезаны из эфира, это песни «Bückstabü» и «Pussy», их выступление можно посмотреть на YouTube. 18 июля группа выступила в Квебеке на летнем фестивале. После летних фестивалей в конце 2010 года группа выступила в Латинской Америке и дала один концерт в США, а в начале 2011 года в Австралии, Новой Зеландии (в рамках фестиваля Big Day Out) и впервые в ЮАР. C 5 по 31 мая Rammstein совершили турне по Северной Америке, дав 6 концертов в США, 3 в Канаде и 4 в Мексике.

В 2016 году Rammstein подали иск на власти Германии за временный запрет альбома.

11 июня 2011 года в сети появилась демоверсия песни «Mein Land», а ещё через несколько дней группа объявила, что 6 ноября планирует отправиться в тур, во время которого будут исполняться лучшие песни коллектива с момента основания. Также было сказано, что осенью будет выпущен новый сингл и клип, а затем и сборник лучших песен.

Сингл «Mein Land» и клип на эту песню вышли 11 ноября 2011 года (в Германии, Австрии и Швейцарии). Мировая премьера состоялась 14 ноября. Также сингл содержит новую песню «Vergiss uns Nicht». Сборник Made in Germany 1995–2011 был выпущен 2 декабря.

22 марта 2012 года на ECHO Awards в Берлине группа выступила на одной сцене с Мэрилином Мэнсоном, исполнив его хит «The Beautiful People».

22 ноября 2012 года Rammstein объявили о выходе видеоальбома Videos 1995—2012, релиз которого состоялся 14 декабря 2012 года. В него вошли все клипы группы, видео об их создании, а также 2 новых клипа на песню «Mein Herz Brennt», вышедшую в качестве сингла к видеоальбому. Специально для этого была записана новая версия песни, исполненная на фортепиано. Релиз грампластинки и клипа «Mein Herz Brennt — Piano Version» состоялся 7 декабря 2012 года. CD макси-сингл и альбомная версия клипа вышли 14 декабря 2012 года.

В сентябре 2014 года Рихард Круспе объявил, что группа планирует выпустить несколько концертных видео, и что она делает перерыв в студийной деятельности. Ребята соберутся вновь в 2015, чтобы решить вопрос о выпуске нового альбома. В мае 2015 Тилль Линдеманн подтвердил в интервью с MusikUniverse, что Rammstein начнут работу над материалом в сентябре, которая продлится вплоть до 2017.

По информации от Петера Тэгтгрена, с которым Тилль записал альбом для своего сольного проекта, тот воссоединится с остальными участниками группы в конце 2015-го, чтобы начать работу над альбомом, что означает, что он выйдет не ранее 2017 года.

В начале августа 2015-го, Rammstein выпустили трейлер для грядущего проекта под названием «In Amerika». В сентябре группа выпустила свой очередной концертный альбом Rammstein in Amerika, который состоит из трёх частей — концерта в Нью-Йорке 2010 года в поддержку альбома Liebe ist für alle da, making of’а этого альбома и документального фильма об истории группы в США. В течение 2016 года Rammstein отыграли множество концертов в Европе и Северной Америке, а в ноябре озвучили планы выпустить ещё один концертный альбом, но с европейскими концертами. 18 января 2017 года Rammstein анонсировали Rammstein: Paris, записанный на концертах в Париже 6 и 7 марта 2012 года в рамках тура Made in Germany. Премьера состоялась 23 марта в некоторых кинотеатрах, a полноценный выпуск намечен на 19 мая.

В марте 2017 Рихард Круспе заявил в интервью, что Rammstein практически написали 35 новых песен. Тем не менее, на вопрос о дате выхода альбома он ответил — «Это всё ещё большой вопрос!». 16 сентября Круспе предположил, что седьмой альбом может стать последним в их карьере. Однако 18 сентября сообщения о завершении карьеры были официально опровергнуты на сайте Rammstein.

13 апреля 2018 года Rammstein официально сообщили, что запись альбома началась.

2 ноября 2018 года Rammstein анонсировали летний тур по Европе в 2019 году. 29 июля и 2 августа пройдут концерты в Москве и Санкт-Петербурге соответственно. 16 января 2019 года было объявлено, что все билеты на эти концерты проданы.

В январе 2019 Рихард Круспе заявил, что запись завершилась в ноябре 2018 и скорее всего альбом выйдет в апреле 2019, вместе с 5 новыми клипами, которые группа планирует снять для него. 28 марта 2019 года Rammstein выпустили первый сингл с нового альбома «Deutschland» и объявили дату выпуска нового безымянного альбома — 17 мая 2019 года. 26 апреля 2019 года группа выпустила второй сингл с нового альбома «Radio» и музыкальное видео к нему. 28 мая был выпущен клип на песню «Ausländer», а 31 мая песня вышла как сингл. Группа отправилась в тур Rammstein Stadium Tour в поддержку альбома, который начался в мае 2019 года. Они должны были дать концерты в Европе и Северной Америке в 2020 году, но были вынуждены отложить их из-за пандемии COVID-19, поразившей два континента. Сначала даты были перенесены на 2021 год, а в марте 2021 года снова перенесены на 2022 год.

Во время пандемии COVID-19 группа вернулась к написанию музыки, что Кристоф Шнайдер подтвердил в немецком подкасте. В сентябре 2020 года сообщалось, что они вернулись в студию La Fabrique Studios во Франции, где они записывали предыдущий альбом, чтобы записать новую музыку, возможно, для нового альбома. 25 сентября, в 25-ю годовщину своего дебютного альбома Herzeleid, они анонсировали обновленное юбилейное издание альбома, которое вышло 4 декабря. Релиз был доступен как в цифровом, так и в физическом виде, в виде компакт-диска в диджипаке, а также в виде двойного тяжелого цветного винила. В феврале 2021 года Флаке Лоренц подтвердил Motor Music, что группа закончила запись восьмого студийного альбома. Лоренц заявил, что сеансы записи были незапланированными и что карантин, вызванный пандемией, позволил «меньше отвлекаться» и «больше времени думать о новых вещах». В октябре 2021 года на Международной космической станции состоялась премьера песни из альбома для французского астронавта Томаса Песке. В следующем месяце Рихард Круспе заявил в интервью, что восьмой студийный альбом Rammstein будет выпущен в первой половине 2022 года, перед запланированным возобновлением их стадионного тура, который был перенесен на 2022 год. Несмотря на это, композитор Свен Хелбиг, работавший над альбомом, заявил, что релиз может быть отложен из-за глобального кризиса цепей поставок 2021—2022 годов, который повлияет на физические релизы альбома. В январе 2022 года газета Heraldo de Aragón сообщила, что Rammstein записали для альбома кавер-версию песни «Entre dos tierras» испанской рок-группы Héroes del Silencio. Позже через GEMA выяснилось, что кавер-версия принадлежит сольному проекту солиста группы, Тилля Линдеманна. Rammstein начали тизерить первый сингл со своего восьмого студийного альбома 8 марта 2022 года, размещая клипы в своих аккаунтах в социальных сетях с хэштегом «#ZEITkommt». 10 марта они официально анонсировали альбом под названием Zeit, указав дату его выпуска — 29 апреля 2022 года. Выпуск заглавного трека в качестве ведущего сингла альбома вместе с видеоклипом состоялся в этот же день.

Стиль

Музыка

Стиль музыки Rammstein, который сами музыканты в шутку окрестили «танц-метал» (нем. Tanzmetall), преимущественно представляет собой индастриал-метал в духе новой немецкой тяжести. Однако он смешивает элементы как и электронного индастриала, так и альтернативного метала, и других жанров. Многие композиции выдержаны в одном ритме (за что Rammstein и назвали свой стиль «танц-метал»), встречаются и более сложные композиции. Музыканты отрицают непосредственное влияние группы Kraftwerk: «Нам они никогда не нравились». Творчество группы также относят к таким стилям рок-музыки, как хард-рок, готик-метал, ню-метал, симфоник-метал, прогрессивный метал и альтернативный метал.

Тексты

Автором всех текстов, за исключением кавер-версий на произведения других исполнителей, является Тилль Линдеманн.

Тексты можно разделить на альбомные и внеальбомные. Так как у каждого альбома имеется своя тема и концепция, то и тексты входящих в него песен должны соответствовать им. К примеру, второй альбом группы Sehnsucht посвящён странным и извращённым желаниям. Каждая песня этого альбома описывает одно из них: «Tier» («Зверь») — инцест и педофилия, «Bestrafe mich» («Накажи меня») — садомазохизм, «Bück dich» («Наклонись») — насилие, прелюбодеяние. Показателен в этом отношении и альбом «Liebe ist für alle da» («Любовь для всех»), посвящённый любви. Бонусом к нему вышли 5 треков, которые не попали в альбом потому, что их тексты не связаны с его темой.

Нецензурную лексику Тилль использует крайне редко. Основной провокационный эффект складывается за счёт темы, смысловой нагрузки текста, которые балансируют на грани морали и/или эстетики, хотя иногда без особых проблем перешагивают и их. Тематика текстов — темные стороны жизни. Литературный герой текстов — как правило, в чём-то ущербный с традиционной точки зрения человек — маньяк, извращенец или просто одержимый чем-либо персонаж с нестандартным взглядом на вещи. Многие тексты характеризуются анатомичностью и разной степенью садомазохизма.

Критика

Уже в начале существования группы со стороны СМИ некоторых стран, и в первую очередь немецких, в адрес музыкантов часто высказывались обвинения в праворадикальных тенденциях. Причиной для этого послужили шоу Rammstein, выдержанные в стиле нацистской Германии, тексты песен, смысл которых можно истолковать двояко, преобладающая тематика насилия и брутальности. Критика усилилась после того, как в 1998 году был снят видеоклип на сингл «Stripped» с использованием фрагментов документальных фильмов Лени Рифеншталь «Олимпия» (фильм об XI летних Олимпийских играх 1936 года в Берлине). Несмотря на то что некоторые фрагменты из клипа были удалены, обвинения в адрес группы о распространении «фашистоидных» взглядов и идеализации «национал-социалистической» эстетики продолжались. На телевидении было запрещено показывать этот клип раньше 22 часов вечера. Позже Линдеманн признался, что это было провокацией, они перешагнули границу, и такого больше не повторится.

Под огонь критики и обвинений в «солидарности с национал-социализмом» группа попала в 1999 году после расстрела в школе «Колумбайн». Как выяснилось в ходе расследования, Эрик Харрис и Дилан Клиболд были фанатами Rammstein.

В 2001 году, чтобы отвести от себя непрекращающиеся обвинения и чётко показать свои политические позиции, группа выпустила песню «Links 2-3-4». Как заявил Кристиан Лоренц, песню Тилль Линдеманн написал, чтобы рассеять сложившиеся в отношении Rammstein предубеждения.

Тем не менее, левые антифашистские организации подвергли критике группы направления «Neue Deutsche Härte» за бездумное использование различного рода изображений времён нацистской Германии; особенно это касалось группы Rammstein, «героизировавшей в своих выступлениях культ атлетических тел, огня, мускулов и барабанной дроби». В то же время со стороны право-экстремистской сцены в лице газеты национал-демократической партии Германии Deutsche Stimme реакция была прямо противоположная.

Позже группу также обвиняли в поддержке терроризма, так как, по сообщениям некоторых СМИ, террористы, захватившие заложников в школе № 1 города Беслана 1 сентября 2004 года, слушали группу Rammstein, чтобы держать себя в возбуждённо-агрессивном состоянии.

Информация о том, что террористы в Беслане слушали какую-либо музыку, не находит подтверждения в показаниях заложников. Какие-либо упоминания на эту тему также отсутствуют в отчётах Федеральной и Североосетинской парламентских комиссий по расследованию обстоятельств бесланского теракта.