Природа — бесконечное чудо, которое окружает нас и приносит бесценные дары. От лесов, покрытых зеленью, до могучих гор и благоуханных цветов, она предлагает удивительное разнообразие форм и красок.
Зеленые луга и просторные поля наполняют наши сердца радостью и покоем. Водопады и горные реки подарят нам мощь и динамизм. В природе мы находим уединение, вдохновение и возможность отдохнуть от суеты современного мира.
Она также является домом для богатства живых существ — от маленьких насекомых до величественных животных. В природе мы находим источник удивительного биоразнообразия, которое напоминает нам о красоте и сложности жизни нашей планеты.
Забота о природе важна для нашего благополучия. Мы должны сохранять её красоту и беречь её богатства, чтобы будущие поколения могли наслаждаться её благами так же, как и мы.
Интернет-безопасность: что это и как сохранить безопасность в сети?
Интернет-безопасность: определение и описание
Интернет-безопасность – это безопасность действий и транзакций, совершаемых в интернете. Интернет-безопасность входит в более широкие понятия, такие как кибербезопасность и компьютерная безопасность, и включает безопасность браузера и сети, а также правильное поведение в сети. Проводя значительное время в сети, можно столкнуться со следующими угрозами интернет-безопасности:
Взлом – получение неавторизованными пользователями доступа к компьютерным системам, учетным записям электронной почты и веб-сайтам.
Вирусы и вредоносные программы, которые могут повредить данные и сделать системы уязвимыми для других угроз.
Кража личных данных, например, личной и финансовой информации злоумышленниками.
Распространенные угрозы интернет-безопасности
Чтобы сохранить конфиденциальность и безопасность в интернете, важно знать о различных типах интернет-атак. Ниже описаны распространенные угрозы интернет-безопасности.
Фишинг
Фишинг – это кибератака с использованием поддельных писем. Злоумышленники пытаются обмануть получателей электронной почты, убедив их в подлинности и актуальности сообщения. Например, они маскируют письма под запросы из банка или сообщения от коллег, чтобы пользователи переходили по ссылкам или открывали вложения. Цель атаки состоит в том, чтобы обманным путем заставить пользователей раскрыть личную информацию или загрузить вредоносные программы.
Фишинг – одна из старейших угроз интернет-безопасности, возникшая еще в 1990-х годах. Он остается популярным и сегодня, поскольку является одним из самых дешевых и простых способов кражи информации. В последние годы фишинговые сообщения и используемые методы становятся все более изощренными.
Взлом и удаленный доступ
Злоумышленники всегда стремятся использовать уязвимости частной сети или системы для кражи конфиденциальной информации и данных. Технология удаленного доступа предоставляет им дополнительные возможности. Программное обеспечение для удаленного доступа позволяет пользователям получать доступ к компьютеру и управлять им удаленно. Его использование значительно выросло в период пандемии, когда все больше людей работают удаленно.
Протокол, позволяющий пользователям удаленно управлять компьютером, подключенным к интернету, называется RDP – протокол удаленного рабочего стола. Многие компании, независимо от размера, широко используют RDP, поэтому высоки шансы недостаточно надежной защиты сети. Злоумышленники используют различные методы выявления и эксплуатации уязвимостей RDP, чтобы получить полный доступ к сети и ее устройствам. Они могут как самостоятельно осуществлять кражу данных, так и продавать учетные данные в даркнете.
Вредоносные программы и вредоносная реклама
Термин вредоносные программы охватывает все программы: вирусы, черви, трояны и прочие, которые злоумышленники используют для нанесения ущерба и кражи конфиденциальной информации. Любое программное обеспечение, предназначенное для повреждения компьютера, сервера или сети, может расцениваться как вредоносное.
Термин «вредоносная реклама» описывает онлайн-рекламу, распространяющую вредоносные программы. Интернет-реклама – это сложная экосистема, включающая веб-сайты рекламодателей, рекламные биржи, рекламные серверы, сети ретаргетинга и сети доставки контента. Злоумышленники используют эту сложность для размещения вредоносного кода там, где рекламодатели и рекламные сети не всегда могут его обнаружить. Пользователи, взаимодействующие с вредоносной рекламой, могут загрузить вредоносные программы на свое устройство или перейти на вредоносные веб-сайты.
Программы-вымогатели
Программы-вымогатели – это вредоносные программы, блокирующие использование компьютера или доступ к определенным файлам на компьютере, пока не будет уплачен выкуп. Они часто распространяются как троянские программы – вредоносные программы, замаскированные под легальные. После установки программа-вымогатель блокирует экран системы или определенные файлы до тех пор, пока злоумышленники не получат выкуп.
Для сохранения анонимности злоумышленники обычно требуют платежи в криптовалютах, например, биткойнах. Стоимость выкупа варьируется в зависимости от программы-вымогателя и курса обмена цифровых валют. Однако злоумышленники не всегда разблокируют зашифрованные файлы после получения выкупа.
Количество атак программ-вымогателей растет, продолжают появляться новые варианты программ-вымогателей. Наиболее обсуждаемые программы-вымогатели включают Maze, Conti, GoldenEye, Bad Rabbit, Jigsaw, Locky и WannaCry.
Ботнеты
Термин ботнет означает сеть компьютеров, специально зараженных вредоносным ПО с целью выполнения автоматических задач в интернете без разрешения и ведома владельцев этих компьютеров.
Когда компьютер управляется ботнетом, он может использоваться для выполнения злонамеренных действий. К ним относятся:
Создание фальшивого интернет-трафика на сторонних веб-сайтах с целью получения прибыли.
Использование компьютера для участия в распределенных атаках типа «отказ в обслуживании» (DDoS), вызывающих сбои в работе веб-сайтов.
Рассылка спама миллионам пользователей интернета.
Совершение мошеннических действий и кража личных данных.
Атаки на компьютеры и серверы.
Компьютеры становятся частью ботнета так же, как и заражаются любой другой вредоносной программой: например, при открытии вложений электронной почты, загрузке вредоносных программ, посещении веб-сайтов, зараженных вредоносными программами. Ботнеты также могут передаваться с одного компьютера на другой по сети. Количество ботов (зараженных компьютеров) в ботнете зависит от способности заражать незащищенные устройства.
Опасности в публичных и домашних сетях Wi-Fi
Использование публичных сетей Wi-Fi – в кафе, торговых центрах, аэропортах, отелях и ресторанах – сопряжено с определенными рисками, поскольку уровень безопасности в этих сетях часто низкий или защита полностью отсутствует. Это означает, что киберпреступники могут отслеживать действия пользователей в интернете и красть пароли и личную информацию. Другие опасности использования публичных сетей Wi-Fi включают:
Прослушивание сети – злоумышленники отслеживают и перехватывают незашифрованные данные при передаче по незащищенной сети.
Атаки типа «человек посередине» – злоумышленники взламывают точку доступа Wi-Fi и подключаются к процессу передачи данных между пользователем и точкой доступа с целью перехвата и изменения данных в процессе передачи.
Мошеннические сети Wi-Fi – злоумышленники создают приманку в виде бесплатной сети Wi-Fi для сбора личных данных. Точка доступа злоумышленника служит каналом для всех данных, передаваемых по сети.
Слежка за домашней сетью Wi-Fi не должна вызывать столько беспокойства, поскольку сетевое оборудование принадлежит вам. Но опасность, тем не менее, существует: в США провайдерам интернет-услуг разрешено продавать данные о пользователях. Хотя эти данные являются анонимными, сам факт сбора данных может вызывать беспокойство у тех, кто ценит конфиденциальность и безопасность в интернете. Использование VPN в домашней сети значительно усложняет отслеживание вашей онлайн-активности.
Как защитить личные данные в сети
Чтобы обеспечить безопасность в интернете и защитить свои данные, можно следовать перечисленным ниже рекомендациям.
Используйте многофакторную аутентификацию везде, где возможно
Многофакторная аутентификация – это способ проверки подлинности, при котором для доступа к учетной записи используется два или более метода проверки. Например, вместо простого запроса имени пользователя или пароля при многофакторной аутентификации запрашивается дополнительная информация:
Дополнительный одноразовый пароль, который серверы аутентификации веб-сайта отправляют на телефон или адрес электронной почты.
Ответы на личные вопросы безопасности.
Отпечаток пальца или другая биометрическая информация, например голосовые данные или лицо.
Многофакторная аутентификация снижает вероятность кибератаки. Чтобы защитить онлайн-аккаунты, рекомендуется по возможности использовать многофакторную аутентификацию. Для обеспечения безопасности в интернете можно также можете применять сторонние приложения проверки подлинности, такие как Google Authenticator и Authy.
Используйте сетевой экран
Сетевой экран исполняет роль барьера между вашим компьютером и сетью, например интернетом. Сетевые экраны блокируют нежелательный трафик, а также помогают предотвратить заражение компьютера вредоносными программами. Часто сетевой экран входит в состав операционной системы или системы безопасности. Для обеспечения максимальной безопасности в интернете рекомендуется убедиться, что сетевой экран включен и настроено автоматическое обновление.
Внимательно относитесь к выбору браузера
Браузер – это основной инструмент для выхода в интернет, он играет ключевую роль в обеспечении безопасности в интернете. Хороший веб-браузер должен быть безопасным и обеспечивать защиту от утечки данных. Фонд свободы прессы составил подробное руководство, описывающее плюсы и минусы безопасности основных веб-браузеров.
Создавайте надежные пароли и используйте менеджер паролей
Надежный пароль помогает обеспечить безопасность в интернете. Он обладает следующими свойствами:
Длинный: минимум 12 символов, в идеале, даже больше.
Содержит заглавные и строчные буквы, а также специальные символы и цифры.
Не очевидный: в пароле не используются комбинации последовательных цифр (1234) и личная информация, которую может угадать тот, кто вас знает, например, дата рождения или имя домашнего животного.
Не содержит запоминающихся сочетаний клавиш.
Замена букв и цифр похожими символами, например, “P@ssw0rd” вместо “password”, сейчас уже не является эффективной мерой – злоумышленники умеют обходить такую замену. Чем сложнее ваш пароль, тем сложнее его взломать. Использование менеджера паролей позволяет создавать, хранить и управлять всеми паролями с помощью единой защищенной учетной записи.
Пароли необходимо хранить в секрете, никому не сообщать и нигде не записывать. Рекомендуется не использовать один пароль для всех учетных записей, а также регулярно менять пароли.
Используйте на устройствах последнюю версию программы безопасности
Антивирус, обеспечивающий защиту в интернете, очень важен для сохранения конфиденциальности и безопасности. Лучшие программы интернет-безопасности защищают от различных видов атак, а также обеспечивают безопасность данных в интернете. Очень важно обновлять антивирусное программное обеспечение. Большинство современных программ обновляются автоматически, что гарантирует защиту от последних угроз интернет-безопасности.
Как обезопасить свою семью в интернете
Защита детей от опасного и неприемлемого контента и контактов в интернете, а также от вредоносных программ и атак очень важна. Обучение детей основам безопасности в интернете позволит их обезопасить.
Рекомендации по обеспечению безопасности детей в интернете
Дети проводят все больше и больше времени в интернете, и важно объяснить им, как оставаться в безопасности. Важно, чтобы они знали, какую информацию следует хранить в секрете. Например, следует объяснить, почему никому нельзя сообщать пароли и раскрывать личную информацию. Установка компьютера там, где вы можете наблюдать и контролировать его использование, также поможет обеспечить безопасность ребенка в интернете.
Многим детям нравится смотреть видео на YouTube. Чтобы сделать этот процесс более безопасным, можно использовать родительский контроль для YouTube. Также можно использовать специальное приложение для детей – YouTube Kids. Оно имеет удобный для детей интерфейс, а видео в приложении отбираются модераторами-людьми и автоматическими фильтрами, и подходят даже для детей младшего возраста.
Как защитить электронную почту
Электронная почта разработана так, чтобы быть максимально открытой и доступной и позволить людям общаться друг с другом. Недостатком такой доступности является уязвимость некоторых аспектов электронной почты. Это позволяет злоумышленникам использовать электронную почту для нарушения безопасности в интернете.
Что такое безопасность электронной почты?
Безопасность электронной почты – это набор методов, используемых для защиты учетных записей электронной почты и переписки от несанкционированного доступа, потери и компрометации. Учитывая, что электронная почта часто используется для распространения вредоносных программ, спама и фишинговых атак, ее безопасность является важным аспектом безопасности в интернете.
Как бороться со спамом по электронной почте?
Спам-сообщения – это массово рассылаемые нежелательные сообщения. Большинство провайдеров электронной почты используют алгоритмы фильтрации спам-сообщений, но, несмотря на это, спам может продолжать приходить. Чтобы избавиться от спама, можно предпринять следующие шаги:
Отмечать спам-сообщения как спам. Это поможет провайдеру электронной почты улучшить фильтрацию спама. Способ отметить сообщение как спам зависит от используемого почтового клиента: Outlook, Gmail, Apple Mail, Yahoo Mail и т. д.
Никогда не переходить по ссылкам и не открывать вложения в спам-сообщениях. В результате таких действий на устройство могут быть загружены вредоносные программы. По крайней мере, такие действия служат подтверждением для спамеров, что это активная учетная запись электронной почты, и стимулируют их рассылать еще больше спама.
Соблюдать осторожность при использовании адреса электронной почты. Полезно иметь дополнительную временную учетную запись электронной почты, используемую исключительно для регистрации и подписки. Она должна отличаться от рабочей и от используемой для переписки с друзьями и близкими.
Большинство провайдеров электронной почты имеют настройки конфиденциальности. Убедитесь, что они установлены на комфортном для вас уровне.
Изучить сторонние спам-фильтры для электронной почты. Они обеспечивают дополнительный уровень кибербезопасности, поскольку электронные письма, прежде чем попасть к адресату, должны пройти через два спам-фильтра: спам-фильтр почтового провайдера и сторонний фильтр.
Слишком много спам-писем может быть признаком того, что ваш адрес электронной почты был раскрыт в результате утечки данных. В этом случае рекомендуется сменить адрес электронной почты.
Сетевая безопасность
Сетевая безопасность – это набор действий, направленных на защиту работоспособности и целостности сети и данных. Она обеспечивает защиту от множества угроз и предотвращает их проникновение и распространение в сети.
Как настроить безопасность Wi-Fi роутера
Wi-Fi роутер является важным компонентом интернет-безопасности. Он проверяет весь входящий и исходящий трафик и контролирует доступ к сети Wi-Fi, а также к телефонам, компьютерам и другим устройствам. Надежность роутеров улучшилась за последнее время, но можно предпринять дополнительные действия для усиления защиты в интернете.
Изменение заданных по умолчанию параметров роутера, таких как имя и учетные данные для входа – это важный первый шаг. Это поможет сделать сеть Wi-Fi менее уязвимой для злоумышленников, поскольку в этом случае роутер находится в активном управлении.
Чтобы повысить безопасность Wi-Fi роутера, можно отключить различные функции и настройки. Такие функции, как удаленный доступ, универсальная настройка сетевых устройств (Universal Plug and Play) и настройка защищенного Wi-Fi, могут использоваться вредоносными программами. Несмотря на то, что эти функции очень удобны, их отключение повысит безопасность домашней сети.
Использование VPN в общедоступной сети Wi-Fi
Лучший способ защитить данные в интернете при использовании общедоступного Wi-Fi – это виртуальная частная сеть (VPN). Технология VPN создает зашифрованный туннель между вашим устройством и удаленным VPN-сервером. Весь интернет-трафик передается через этот туннель, что обеспечивает защиту данных. Когда вы подключаетесь к общедоступной сети с помощью VPN, другие пользователи в этой сети не могут отследить ваши действия, что обеспечивает надежную защиту в интернете.
Сетевая безопасность и Интернет вещей
Интернет вещей относится к физическим устройствам, отличным от компьютеров, телефонов и серверов, которые подключаются к интернету, собирают и обмениваются данными. Примеры таких устройств – фитнес-трекеры, умные холодильники, умные часы и голосовые помощники, такие как Amazon Echo и Google Home. По оценкам, к 2026 году в мире будет установлено 64 миллиарда устройств интернета вещей.
Все эти устройства, подключенные к интернету, создают новые возможности компрометации информации. Через интернет вещей передается огромный объем данных. Кроме того, сами эти данные часто являются крайне важными. Поэтому важно помнить об угрозах интернет-безопасности и соблюдать правила кибербезопасности.
Безопасность мобильных устройств в интернете
Безопасность мобильных устройств – это набор методов защиты данных на мобильных устройствах, таких как смартфоны и планшеты. Это еще один вид интернет-безопасности.
Как узнать, прослушивается ли телефон
Смартфоны могут подвергнуться прослушиванию, особенно в результате взлома или получения root-доступа. Прослушивание позволяет злоумышленникам слушать ваши телефонные разговоры и читать сообщения. О взломе телефона могут свидетельствовать такие признаки, как необычный фоновый шум при звонках, быстрый расход заряда батареи телефона и странное поведение устройства.
Если телефон самопроизвольно включается и выключается и если на нем появляются приложения, которые вы не устанавливали, это может указывать, что кто-то еще имеет доступ к вашему телефону. Также признаками прослушивания телефона могут являться странные SMS-сообщения, содержащие набор искаженных букв и цифр, и счета за телефон на более высокие, чем обычно, суммы.
С дополнительными советами по безопасности мобильных устройств можно ознакомиться в этой статье.
Что такое подмена телефонных номеров и как с ней бороться?
Подмену телефонных номеров обычно используют киберпреступники, пытающиеся убедить пользователя в том, что информация исходит из надежного источника. Они намеренно фальсифицируют отображаемый номер вызывающего абонента, чтобы выдать свой звонок за звонок с локального или знакомого пользователю номера.
Чтобы прекратить подмену телефонных номеров, выясните, есть ли у вашего оператора сотовой связи сервис или приложение для выявления и предотвращения спам-вызовов. Также для фильтрации вызовов можно использовать сторонние приложения, такие как RoboKiller или Nomorobo, однако они требуют предоставления личных данных.
Лучше всего не отвечать на звонки с неизвестных номеров. Не рекомендуется также отвечать на мошеннические звонки, поскольку в этом случае мошенники воспринимают вас как потенциальную жертву.
Как удалить шпионские приложения с телефона
При появлении признаков шпионских приложений на вашем смартфоне проверьте установленные приложения. Удалите все приложения, в надежности которых вы не уверены или не помните, что устанавливали их.
Также может помочь обновление операционной системы телефона и более радикальные меры, например, сброс настроек телефона до заводских. Несмотря на то, что эти действия могут вызвать некоторые неудобства, рекомендуется их выполнить, если вы считаете, что ваш телефон был скомпрометирован.
Для выявления и удаления вирусов и вредоносных программ с телефонов Android можно использовать Kaspersky Internet для Android. В подробной статье об удалении вирусов с Android-устройств, объясняется, как это сделать вручную.
Советы по безопасности: как защититься в интернете
Итак, каковы лучшие методы защиты в интернете? Ниже приведены рекомендации по защите от угроз интернет-безопасности и различных типов интернет-атак.
Лучшее программное обеспечение для интернет-безопасности защищает от целого ряда угроз, включая взломы, вирусы и вредоносные программы. Комплексный продукт для обеспечения безопасности в интернете должен обнаруживать уязвимости устройств, блокировать киберугрозы до момента их распространения, а также изолировать и устранять непосредственные опасности.
Блокировка доступа к веб-камере для конфиденциальности в интернете
В результате взлома злоумышленники получают доступ к камере вашего мобильного телефона или компьютера и записывают ваши действия. Это называется “camfecting”. Количество зарегистрированных атак этого типа относительно невелико, хотя в большинстве случаев жертвы не осознают, что их камеры были взломаны, и такие случаи остаются неучтенными.
Самый простой способ заблокировать доступ к веб-камере – использовать клейкую ленту. Однако это невозможно, если регулярно приходится использовать видеоконференции для работы и для общения. Гораздо эффективнее использовать антивирус, обеспечивающий защиту веб-камеры, например, Kaspersky Internet Security. Также рекомендуется выключать компьютер или ноутбук, когда он не используется.
Блокировщики, защищающие от вредоносной рекламы
Блокировщики рекламы убирают рекламу с веб-страниц. При блокировке рекламы исчезает риск просмотра и перехода на вредоносную рекламу. У блокировщиков рекламы есть и другие преимущества. Например, они снижают количество файлов cookie, хранящихся на компьютере, повышают конфиденциальность в интернете благодаря сокращению отслеживания, экономят трафик, обеспечивают более быструю загрузку страниц и увеличивают продолжительность работы батареи мобильных устройств.
Некоторые блокировщики рекламы являются бесплатными, а некоторые – платными. Однако не все блокировщики рекламы блокируют онлайн-рекламу полностью, а некоторые сайты могут работать некорректно при включенном блокировщике рекламы. Можно настроить блокировщики рекламы так, чтобы допускался показ онлайн-рекламы с определенных сайтов.
Родительский контроль для безопасности детей
Родительский контроль – это набор настроек, позволяющих контролировать контент, доступный вашему ребенку в интернете. Родительский контроль, используемый совместно с настройками конфиденциальности, повышает безопасность детей в интернете. Настройка родительского контроля зависит от платформы и устройства. На сайте организации Internet Matters приведены пошаговые инструкции по настройке для каждой платформы. Можно также использовать приложение для родительского контроля, например, Kaspersky Safe Kids.
Очистка компьютера
Очистка компьютера – это инструмент для удаления ненужных и временных файлов и программ из системы. В Kaspersky Total Security предусмотрена функция очистки компьютера, позволяющая находить и удалять редко используемые или установленные без вашего согласия приложения и браузерные расширения.
Кроссплатформенная защита
Интернет-защита должна распространяться на все устройства, используемые для выхода в Интернет: ноутбуки, компьютеры, смартфоны и планшеты. Лучшие программы интернет-безопасности можно установить на несколько устройств, что обеспечит кроссплатформенную защиту от угроз интернет-безопасности.
Безопасный онлайн-банкинг и онлайн-шоппинг
Рекомендации по безопасности при онлайн-шоппинге:
Убедитесь, что вы совершаете транзакции на защищенном веб-сайте. Его веб-адрес должен начинаться с https://, а не с http://; буква s означает «безопасный» и указывает на наличие у сайта сертификата безопасности. Слева от адресной строки также должен отображаться значок замка.
Обращайте внимание на веб-адрес сайта. Злоумышленники могут создавать поддельные сайты с веб-адресами, аналогичными настоящим. Они часто меняют несколько буквы в веб-адресе, чтобы ввести пользователей в заблуждение.
Избегайте предоставления финансовой информации при использовании публичных сетей Wi-Fi.
Рекомендации по безопасности при онлайн-банкинге:
Аналогично онлайн-шоппингу, избегайте предоставления финансовой и личной информации при использовании публичных сетей Wi-Fi.
Используйте надежные пароли и регулярно меняйте их.
По возможности используйте многофакторную аутентификацию.
Чтобы не стать жертвой фишингового мошенничества, вводите веб-адрес банка напрямую или используйте банковское приложение, но не переходите по ссылкам в сообщениях электронной почты.
Регулярно проверяйте выписки по банковским счетам, чтобы выявить непонятные транзакции.
Поддерживайте операционную систему, браузер и приложения в актуальном состоянии. Это гарантирует, что в них исправлены известные уязвимости.
Используйте надежные решения для обеспечения интернет-безопасности, например продукты, предлагаемые «Лабораторией Касперского».
В мире, где большая часть жизни проходит онлайн, безопасность в интернете очень важна. Понимание того, как преодолевать угрозы интернет-безопасности и противостоять различным типам интернет-атак, является ключом к обеспечению безопасности и защите данных в интернете.
Հոգեբանական գիտափորձ, գիտական գիտելիք ստանալու նպատակով հատուկ պայմաններում անցկացվող փորձ, որի իրականացման ժամանակ հետազոտողը նպատակաուղղված միջամտում է հետազոտովողի գործունեությանը։
Տարբեր հեղինակներ «հոգեբանական գիտափորձ» տերմինը մեկնաբանում են տարբեր կերպ։ Հաճախ գիտափորձ ասելով հոգեբանության մեջ հասկանում ենք մի շարք էմպիրիկ մեթոդների կոմպլեքս (փաստացի գիտափորձ, դիտում, զրույց, թեստավորում)։ Սակայն փորձարարական հոգեբանության մեջ գիտափորձը հիմնականում համարվում է անկախ մեթոդ։
Հոգեբանական գիտափորձի առանձնահատկությունները
Հոգեբանության մեջ փորձարարական հետազոտությունն ունի իր յուրահատկությունները, ինչը թույլ է տալիս այն այլ գիտությունների հետազոտություններից անկախ դիտարկել։ Հոգեբանական գիտափորձի առանձնահատկություններն են՝
Անհնար է անմիջականորեն ուսումնասիրել հոգեկանը որպես կառույց, իսկ նրա գործունեության մասին կարելի է ենթարկել միայն դրսևորումների հիման վրա, օրինակ`որոշակի վարքագծի վերլուծության ձևով։
Հոգեկան գործընթացների ուսումնասիրության ժամանակ անհնար է դրանցից որևէ մեկի առանձնացումը, հետևաբար ազդեցությունը մշտապես տեղի է ունենում ամբողջ հոգեկանի վրա (կամ ժամանակակից տեսանկյան համաձայն օրգանիզմի վրա՝ որպես միասնական անբաժանելի համակարգի)։
Մարդկանց հետ գիտափորձերի ժամանակ (ինչպես նաև մի քանի բարձրագույն կենդանիներ, օրինակ՝ պրիմատների), փորձարկողի և հետազոտվողի միջև ակտիվ փոխազդեցություն կա։
Այդ փոխազդեցությունը անհրաժեշտ է դարձնում հրահանգների առկայություն (ինչը բնորոշ չէ բնական գիտությունների գիտափորձերի համար)։
Գիտափորձերի դասակարգում
Կախված անցկացման պայմաններից առանձնացնում են՝
Լաբորատոր գիտափորձ, որի իրականացման պայմանները հատուկ կազմակերպվում են փորձարկողի կողմից։ Հիմնական խնդիրը բարձր ներքին վալիդության ապահովումն է։ Բնութագրական է մեկ անկախ փոփոխականի ուսումնասիրումը։ Արտաքին փոփոխականների վերահսկման հիմնական միջոցը էլիմինացիան է՝ վերացումը։ Արտաքին վալիդությունը ավելի ցածր է, քան դաշտային գիտափորձում։
Դաշտային կամ բնական գիտափորձ, որն իրականացնում է հետազոտվողի համար սովորական պայմաններում։ Բնութագրվում է համակարգային անկախ փոփոխականների բաշխմամբ։ Արտաքին փոփոխականների վերահսկման հիմնական ուղիներն են ռանդոմիզացիան և հաստատունությունը։ Ներքին վալիդությունը սովորաբար ցածր է, քան լաբորատոր փորձերում։
Կախված գիտակցվածության աստիճանից առանձնացնում են՝
այնպիսին, երբ հետազոտողը լիարժեք տեղեկատվություն է տրամադրում ուսումնասիրության նպատակների ու խնդիրների մասին,
այնպիսին, երբ փորձի նպատակից կախված տեղեկատվությունը թաքնվում է կամ խեղաթյուրվում (օրինակ, երբ անհրաժեշտ է, որ հետազոտվողն չիմանա ուսումնասիրության ճշմարիտ վարկածը, կարելի է կեղծն ասել)
և այնպիսին, երբ հետազոտվողը չգիտի գիտափորձի նպատակի, նույնիսկ առկայության մասին (օրինակ՝ երեխաների հետ անցկացված գիտափորձերը)։
Գիտափորձի կազմակերպում
Կատարյալ գիտափորձ
Ոչ մի գիտության մեջ ոչ մի փորձ չի կարող համապատասխանել բոլոր չափանիշներին։ Սակայն Ռոբերտ Գոտսդանկերը փորձարարական հոգեբանության մեջ առաջարկեց «կատարյալ գիտափորձ» տերմինը, որը պետք է լիովին բավարարի երեք չափանիշների (իդեալականություն, անսահմանություն, լրիվ համապատասխանություն)։
Կատարյալ գիտափորձը գործնականորեն անհնար գիտափորձի մոդել է, որն օգտագործվում է հոգեբանների կողմից որպես չափանիշ։ Այդ տերմինը առաջարկել է Ռոբերտ Գոտսդանկերը, ով գտնում էր, որ նման նմուշի հետ ստացված գիտափորձի համեմատումը ավելի արդյունավետ կլինի։
Կատարյալ գիտափորձի չափանիշներ
Ըստ Գոտսդանկերի, կատարյալ գիտափորձը պետք է բավարարի երեք չափանիշների
Իդեալական գիտափորձ (փոփոխվում են միայն անկախ և կախյալ փոփոխականները, արտաքին կամ լրացուցիչ փոփոխականների վրա որևէ ազդեցություն չկա)
Անսահման գիտափորձ (գիտափորձը պետք է անվերջ շարունակվի, քանի որ միշտ էլ առկա է նախկինում անհայտ գործոնի դրսևորման հավանականությունը)
Լրիվ համապատասխանության գիտափորձ (փորձարարական իրավիճակը պետք է լինի միանգամայն նույնական՝ ինչպես դա տեղի կունենար «իրականում»)
Գիտափորձի առավելությունները
Կարելի է առանձնացնել հոգեբանական գիտափորձերի հետևյալ առավելությունները՝
Գիտափորձի մեկնարկի պահը ընտրելու հնարավորություն;
Ուսումնասիրվող իրադարձության կրկնողություն;
Արդյունքների փոփոխություն անկախ փոփոխականների շահարկման միջոցով;
Ճշգրիտ արդյունքների ստացում;
Նման պայմաններում հետազոտությունը կրկնելու հնարավորություն։
Մոտիվացիան խիստ կարևոր է արդյունավետ աշխատելու համար: Մոտիվացիան մեզ ստիպում է գործեր ձեռնարկել: Այն ներքին ցանկություն է կատարելու այնպիսի բաններ, որոնք նպատակներին հասնելու համար կարևոր են։ Մոտիվացիան կարևոր ֆակտոր է թիմային աշխատանքում, ուսման, աշխատանքի մեջ հաջողության հասնելու համար։ Այն կամեցողություն է առաջացնում անելու այնպիսի բաներ, որոնք անկասկած կտանեն հաղթանակի։ Նպատակները, ցանկությունները նույնպես մոտիվացիայի կարիք կամ խթան կարող են հանդիսանալ։ Ինչպես նշել է խոսնակ և գրող Լես Բրաունը․ «Ինչ-որ բան ցանկանալը բավական չէ։ Դու պետք է ձգտես դրան։ Քո մոտիվացիան պետք է այնքան հզոր լինի, որ կարողանաս հաղթահարել այն խոչընդոտները, որոնք անխուսափելիորեն կհայտնվեն ճանապարհիդ»։
Երբեմն այնպես է ստացվում, որ ցանկությունը անհետանում է։ Մնում է միայն ամբողջ օրը անկողկնում անցկացնելու, քնելու ցանկությունը։ Դրա հետ մեկտեղ կան լիքը գործեր, որոնք անավարտ են մնում և դա գիտակցելով դուք սկսում եք ձեզ վատ զգալ, բայց չգիտեք՝ ինչ անել։ Կան մի քանի քայլեր, որոնցից առաջինը հասկանալն է, թե որն է ձեր մոտիվացիայի անհետանալու պատճառը։
Կան մոտիվացիայի նվազելու ֆիզիկական և հեգեբանական բազմաթիվ պատճառներ։ Դրանցից ամենահաճախ հանդիպողներից են՝
1․ Գերհոգնած վիճակը
Ձեր կյանքում մտահոգությունները բավականին շատ են, հանգիստը՝ քիչ։ Աշխատանք, ուսում, ընկերներ, անձնական կյանք։ Ձեր ամբողջ էներգիան ծախսվում է այդ ամենի մասին հոգ տանելու վրա։ Եվ մոտիվացվելու համար ուժ չի մնում, ինքան էլ ցանականք նպատակներին հասնելու կրակը նորից վառել։
2․ Դուք ձեր ուժերի վրա վստահ չեք
Դուք ուզում եք սկսել աշխատել ձեր նպատակների վրա, բայց ձեր ուղեղում «բայցերը» այնքան շատ են, որ մոտիվացիան կորում է այդ «բայցերի» մեջ։ Պատճառն այն է , որ իրականում վախենում եք ձախողվելուց։ Եվ վերջիվերջո ձեզ մոտ սկսում են առաջանալ « Իրոք արժի՞ փորձել, եթե ձախողվելու եմ» տիպի հարցեր։
«Քեզ քո նպատակից բաժանող միակ բանը այն հիմար պատմությունն է քո անկարողության մասին, որ դու շարունակում ես պատմել ինքդ քեզ»։ — ասել է «Ուոլ Սթրիթի գայլը» գրքի հեղինակ Ջորդան Բելֆորթը։
3․ Ձեր անառողջ ապրելակերպը
Դուք միշտ հոգնած եք և քնելը առաջնային ցանկություն է դարձել։ Դուք խռոնիկ ցավեր ունեք, օրինակ ցավեր մեջքի հատվածում, գլխացավեր։ Չեք կարողանում կենտրոնանալ, մտքերը հանգիստ չեն տալիս, կամ աշխատելուց բացասական էմոցիաներ եք զգում։
Պարզեցինք, թե որոնք են մոտիվացիայի նվազելու հավանական պատճառները։ Մնում է պարզել՝ ինչ լուծումներ կան այն հետ բերելու համար։ Ինչպես արդեն նշվել էր, մոտիվացիայի նվազեցման պատճառները ֆիզիկական և հոգեբանական բնույթի են։ Հետևաբար լուծումները նույնպես։
1․ Նվազեցրեք ձեզ շեղող ամեն բան
Արեք ամեն ինչ կենտրոնանալու համար։ Փակեք աշխատասենյակի դուռը, մեկուսացրեք ձեզ, հանգստացնող երաժշտություն միացրեք և անջատեք ձեր հեռախոսը ՝ լիովին կենտրոնանալու համար։
2․ Սկսեք ամենափոքրից
Հաճախ լինում են այնպիսի նպատակներ, որոնք սարսափազդու են թվում, և անհասանելի; Այդ դեպքում անհրաժեշտ է այն բաժանել փոքրիկ քայլերի և սկսել նվազագույնից։ Կամ եթե ընդհանրապես ցանկություն չունեք աշխատելու, ապա ուղղակի աշխատեք 5 րոպե։ Ապացուցված է, երբ ցանկություն չկա ինչ-որ բան անելու, բայց դուք որոշում եք 5 րոպե ծախսել այդ գործի վրա, էլ չեք կտրվի դրանից և 5 րոպեն կդառնա 50։
3․ Համեմատեք ձեզ ձեր անցյալի ՛ես՛ի հետ
Իրականում չկա ավելի արդյունավետ բան, քան ինքդ քեզ քեզ հետ համեմատելը։ Փորձեք հիշել ձեր անցյալ տարբերակին ու կհասկանաք, թե ինչքան բանի եք հասել։ Ուրիշների հետ ձեզ համեմատելը նույնպես օգտակար է, բայց հաճախ այն տանում է ինքնագիտակցության նվազեցման։
4․ Զբաղվեք մեդիատացիայով
Երբ հոգնում եք կամ ծանրաբեռնված եք, ձեր էնեգիան և մոտիվացիան նվազում են։ Այդ դեպքում մեդիտացիայով զբաղվելը ամենաճիշտ որոշումը կլինի։ Օրիանակ՝ կեսօրին կամ երբ ձեզ անհրաժեշտ է լիցքավորվել էներգիայով, նստեք, փակեք ձեր աչքերը և կենտրոնացեք շնչառության վրա։ Այդպես դուք մաքրում եք ձեր ուղեղը ծանր մտքերից։
5․ Առողջ ապրելակերպ վարեք
Ութժամյա քունը, առողջ սնունդը և սպորտը հրաշքներ են գործում։ Առողջ ապրելակերպի միջոցով դուք ստանում եք կրկնակի էներգիա։ Առավոտյան առողջ նախաճաշելով աբողջ օրվա ընթացքում առույգ եք զգում։ Նույնիսկ 15 րոպեով սպորտով զբաղվելը արդեն իսկ օգտակար է։ Նաև պետք է նվազեցնել կոֆեինի, ալկոհոլի և նիկոտինի օգտագործումը։
Պահանջմունքների բուրգի մասին իր հայեցակարգը Մասլոուն առաջին անգամ ներկայացրեց 1943 թ. «Մարդկային շարժառիթների տեսություն» աշխատությունում և հետագա «Շարժառիթ և անհատականություն» գրքում: Այս բուրգը հուշում է, որ մարդիկ մոտիվացված են կատարել հիմնական պահանջմունքները ՝ նախքան անցնելով այլ, ավելի առաջադեմ պահանջմունքների: Որպես հումանիստ ՝ Մասլոուն հավատում էր, որ մարդիկ ունեն ինքնաիրականացման բնածին ցանկություն, այսինքն ՝ լինել այն ամենը, ինչ կարող են: Այդ վերջնական նպատակներին հասնելու համար, այնուամենայնիվ, պետք է բավարարվեն մի շարք առավել հիմնական պահանջմունքներ, ինչպիսիք են սննդի, անվտանգության, սիրո և ինքնագնահատականի կարիքը: Մասլոուի պահանջմունքների բուրգում հինգ տարբեր մակարդակներ կան: Սկսենք ամենացածր մակարդակից, որը հայտնի է որպես ֆիզիոլոգիական կարիքներ:
Բուրգի ամենացածր մակարդակները բաղկացած են ամենահիմնական կարիքներից, մինչդեռ ամենաբարդ կարիքները գտնվում են բուրգի վերին մասում:
Բուրգի ներքևի պահանջմունքրը հիմնական ֆիզիկական պահանջներն են, ներառյալ սննդի, ջրի, քնի և ջերմության անհրաժեշտությունը: Երբ ցածր մակարդակի այդ պահանջմունքները բավարարվեն, մարդիկ կարող են անցնել պահանջմունքների հաջորդ մակարդակ, որոնք ուղղված են անվտանգության ապահովմանը: Երբ մարդիկ բարձրանում են բուրգը, պահանջմունքները դառնում են ավելի ու ավելի հոգեբանական և սոցիալական: Շուտով սիրո, բարեկամության և մտերմության պահանջմունքները դառնում են ավելի կարևոր:
Բուրգի գագաթում անձնական հարգանքի կարիքը և ձեռքբերումների զգացումը առաջնային են: Կառլ Ռոջերսի նման, Մասլոուն էլ ընդգծեց ինքնահաստատման կարևորությունը, որը անհատական ներուժի հասնելու համար որպես մարդ աճելու և զարգանալու գործընթաց է:
Ֆիզիոլոգիա
Հիմնական ֆիզիոլոգիական պահանջմունքները, հավանաբար, բավականին ակնհայտ են. Սրանք ներառում են այնպիսի բաներ, որոնք կենսական նշանակություն ունեն մեր գոյատևման համար: Ֆիզիոլոգիական կարիքների մի քանի օրինակներ ներառում են՝ սնունդ, ջուր, շնչառություն և այլն։
Անվտանգություն
Երբ մենք բարձրանում ենք Մասլոուի պահանջմունքների բուրգի երկրորդ մակարդակ, պահանջները սկսում են մի փոքր բարդանալ: Այս մակարդակում անվտանգության պահանջմունքները դառնում են առաջնային: Մարդիկ իրենց կյանքում ցանկանում են վերահսկողություն և կարգուկանոն: Այսպիսով, անվտանգության այս պահանջմունքը հիմնականում նպաստում է այս մակարդակի վարքագծին: Անվտանգության հիմնական պահանջմունքներից մի քանիսը ներառում են՝ ֆինանսական անվտանգություն, առողջություն, անվտանգություն պատահարներից և վնասվածքներից և այլն։
Սեր/Պատկանություն
Մասլոուի բուրգում սոցիալական պահանջմունքերը ներառում են այնպիսի բաներ, ինչպիսիք են սերը, ընդունումը և պատկանելությունը: Այս մակարդակում հուզական հարաբերությունների անհրաժեշտությունը մղում է մարդու վարքը: Որոշ բաներ, որոնք բավարարում են այս կարիքը, ներառում են՝ ընկերություններ, ռոմանտիկ կապվածություններ, ընտանիք, սոցիալական խմբեր, համայնքային խմբեր, եկեղեցիներ և կրոնական կազմակերպություններ և այլն։
Որպեսզի չլինեն այնպիսի խնդիրներ, ինչպիսիք են միայնությունը, դեպրեսիան և անհանգստությունը, կարևոր է, որ մարդիկ իրենց սիրված և ընդունված զգան այլ մարդկանց կողմից: Կարևոր դեր են խաղում անձնական հարաբերությունները ընկերների, ընտանիքի և սիրահարների հետ, ինչպես նաև ներգրավվածությունը այլ խմբերի մեջ, որոնք կարող են ներառել կրոնական խմբեր, մարզական թիմեր, գրքերի ակումբներ և խմբային այլ գործողություններ:
Պատիվ
Մասլոուի բուրգի չորրորդ մակարդակում գալիս է գնահատման և հարգանքի անհրաժեշտությունը: Երբ բավարարվում են ներքևի երեք մակարդակների պահանջմունքները, գնահատման պահանջմունքները սկսում են ավելի կարևոր դեր խաղալ վարքի խթանման գործում: Ավելի ու ավելի կարևոր է դառնում ձեռք բերել ուրիշների հարգանքն ու գնահատանքը: Մարդիկ կարիք ունեն ինչ-որ բաներ իրականացնելու, այնուհետև ճանաչեն իրենց ջանքերը: Ի լրումն իրագործման և հեղինակության զգացողության անհրաժեշտության, հարգանքի կարիքը ներառում է այնպիսի բաներ, ինչպիսիք են ինքնագնահատականը և անձնական արժեքը: Նրանք, ովքեր զուրկ են ինքնագնահատականից և ուրիշների հարգանքից, կարող են ձեռք բերել թերարժեքության զգացողություններ: Միասին, հարգանքն ու սոցիալական մակարդակները կազմում են այն, ինչը հայտնի է որպես բուրգի հոգեբանական պահանջմունքներ:
Ինքնաիրականացում
Մասլոուի բուրգի հենց գագաթնակետին են գտնվում ինքնաիրացման կարիքները: «Ինչ կարող է լինել մարդը, նա պետք է լինի», — բացատրեց Մասլոուն ՝ անդրադառնալով այն պահանջմունքը, որ մարդիկ ունենում են ՝ որպես մարդկային, իրենց ամբողջ ներուժը հասնելու համար: Համաձայն Մասլոուի ինքնորոշման իրականացման ՝ «այն կարող է ազատորեն նկարագրվել որպես տաղանդների, կարողությունների, ներուժի և այլնի լիարժեք օգտագործում և շահագործում: Նման մարդիկ կարծես գոհ են իրենցից և անում են հնարավոր ամեն ինչ, ինչին ընդունակ են: Սրանք մարդիկ են, ովքեր զարգացել են կամ զարգանում են այն մակարդակում, որին ընդունակ են»:
Կոտրվածքը ոսկորի անատոմիական ամբողջականության խախտում է, կամ, ավելի պարզ ասած՝ ոսկրի կոտրվածք։
Բժիշկները տարբերում են բաց (երբ վնասվածքի շրջանում մաշկի ամբողջականությունը վնասել է) և փակ, լրիվ և ոչ լրիվ (ճաք), ինչպես նաև բնածին և ձեռքբերովի կոտրվածքներ։
Կոտրվածքն առաջանում է վնասվածքի կամ տրավմայի հետևանքով՝ ոսկրի ճնշվելուց, ծռվելուց, ոլորվելուց կամ մի մասի պոկվելուց։ Կոտրվածքի ժամանակ վնասված ոսկրի բեկորները կարող են տեղաշարժվել՝ առաջացնելով հարակից հյուսվածքների կամ օրգանների լրացուցիչ վնասում, իսկ բաց կոտրվածի դեպքում՝ նաև դուրս ցցվել վերքից՝ մեծացնելով ոսկորի վարակի ռիսկը (օստեոմիելիտ):
Կոտրվածքը պահանջում է բժշկական հսկողություն և համապատասխան օգնություն: Եթե ոսկրը կոտրվել է որպես մեծ տրամվայի կամ վնասվածքի արդյունք, պետքէզանգել 1-03 ևկանչելշտապօգնություն:
Կանչեք շտապ օգնություն նաև այն դեպքերում, երբ՝
վնասվածք ստացած անձը չի պատասխանում ձեր հարցերին, չի շարժվում և անգամ չի շնչում (նման դեպքերում անհապաղ սկսեք իրականացնել սիրտ-թոքային վերակենդանացման միջոցառումներ՝ վերին շնչուղիների անցանելիության ապահովում, բերան-բերան շնչառություն և սրտի արտաքին մերսում՝ մինչև բուժանձնակազմը կժամանի)
առկա է սուր կամ առատ արյունահոսություն
նույնիսկ վնասված շրջանի նուրբ սեղմումը կամ շարժումն առաջացնում են ուժեղ ցավեր
վերջույթը կամ հոդը ձևափոխված կամ տձևացած է
ոսկորը դուրս է ցցվել վնասված մաշկից
վնասված ձեռքի կամ ոտքի ծայրամասերը, օրինակ՝ ձեռքի կամ ոտքի մատները թմրած են կամ եղունգները՝ կապտավուն երանգով
դուք կասկածում եք, որ կոտրվել է գլխի, պարանոցի կամ մեջքի (գոտկային) ոսկրերից մեկնումեկը:
Մի՛ փորձեք տեղաշարժել տուժածին, եթե դա անհրաժեշտ չէ հետագա վնասվածքից խուսափելու համար: Մինչև բուժանձնակազմի ժամանելը, առանց ուշացնելու սկսեք իրականացնել հետևյալ միջոցառումները:
Անշարժացրեքվնասվածշրջանը. մի՛ փորձեք ուղղել վնասված վերջույթը կամ մաշկից դուրս ցցված ոսկորը ներս մտցնել: Եթե առաջին օգնության որևէ դասընթաց չեք անցել և չեք տիրապետում վերջույթի անշարժացման հմտություններին, պարզապես մեկական շինա կամ բեկակալ (կամ շինային փոխարինող որևէ առարկա, օրինակ՝ փայտի կտոր, ծառի ճյուղ, գոտի, պարան և ձեռքի տակ եղած այլ միջոցներ) դրեք վնասված շրջանից վերև ու ներքև այնպես, որ հնարավորինս սահմանափակվի տվյալ շրջանի շարժունակությունը: Նկատի ունեցեք, որ ուսի և ազդրի ոսկորների կոտրվածքի դեպքում պետք է անշարժացնել ոչ պակաս, քան երեք հոդ։
Պարանոցիկամողնաշարիվնասվածքի կամ դրա կասկածի դեպքում չի կարելի շարժել տուժածի գլուխը կամ պարանոցը։ Անշարժացրեք տուժածի գլուխը և պարանոցին հատուկ օձիք կապեք։ Եթե չունեք պարանոցի օձիք, դիմեք այլ միջոցների, օրինակ՝ մառլայի մեջ փաթաթված հաստ բամբակյա օձիք։
Դրեքսառցեպարկ՝սահմանափակելուայտուցըևօգնելուցավիմեղմացմանը. մի՛ դրեք սառույցն անմիջապես մաշկի վրա: Փաթաթեք սառույցը կամ սառցեպարկը բարակ մաքուր սրբիչով կամ մաքուր կտորով և նոր միայն զգուշությամբ դրեք վնասված շրջանին: Վնասված մասի սառեցումը նպաստում է ներքին արյունահոսության, այտուցի և ցավի նվազեցմանը։
Ձեռնարկեքշոկիառաջինօգնությանմիջոցառումներ. եթե տուժող անձն ունի գիտակցությունը կորցնելու զգացում և շնչում է արագացած ռիթմով, դա կարող է վկայել սկսվող շոկի ահազանգող նշաններ: Զգուշությամբ պառկացրեք տուժողին այնպես, որ գլուխը լինի իրանից քիչ ավելի ցածր դիրքում և, եթե հնարավոր է, բարձրացրեք նրա ոտքերը: Արձակեք սեղմող հագուստը և, ըստ անհրաժեշտության, ծածկեք նրան տաք վերմակով: Թույլ մի տվեք, որ տուժողը սնունդ կամ հեղուկներ ընդունի և հետևեք նրա ընդհանուր վիճակին:
Ստեղծագործությունից դուրս հանի՛ր նախընտրելի գլուխը և վերլուծի՛ր:
Նիքոլլո Մաքիավելին իտալացի փիլիսոփա և գրող է եղել, ով ապրել է 15-րդ դարում։ Նա նաև եղել է քաղաքական գործիչ։ Եվ հենց իր քաղաքական գործիչի հմտությունների շնորհիվ նա գրեց տրակտատ, որն էլ ստացավ «Տիրակալ» անվա Մաքիավելին պատմում է, թե ինչպես իրեն պետք է պահի Տիրակալը տարբեր իրավիճակներում, ինչպես պետք է օգտագործի ռազմական ուժը և ինչ հարաբերություններ պետք է ունենա ժողովրդի հետ: Գիրքը ունի 26 գլուխ, ամեն գլխում, մի թեմայի մասին է խոսվում։
Գրքի առաջին գլխում Նիքոլլո Մաքիավելին խոսում է այն մասին, թե քանի տեսակ են լինում պետությունները և ինչպես են ձեռք բերվում: Ըստ նրա անցյալում կամ ներկայում մարդկանց վրա իշխող պետությունները եղել են հանրապետություն կամ միահեծան կառավարվող միապետություն: Վերջիններս կարող են լինել ժառանգած, եթե տիրակալի տոհմը իշխել է երկար ժամանակ և նորելուկ: Նոր կարող է լինել ամբողջ պետությունը կամ դրա մի մասը, որը նվաճման հետևանքով միացվել է ժառանգած պետությանը, ինչպես օրինակ Նեապոլի թագավորությունը Իսպանիայի համար: Նոր պետությունները լինում են երկու տեսակի, պետություններ, որտեղ հպատակները հնազանդվել են տիրակալներին, և պետություններ, որտեղ նրանք հին ժամանակներից ապրել են ազատ: Պետությունները ձեռք են բերվում սեփական կամ ուրիշի զենքով:
Ռուս-թուրքական հարաբերությունների ո՞ր ժամանակաշրջանն է նկարագրվում:
Հայ-ռուսական հարաբերությունները։ Ռուսական կայսրության կործանումից հետո և Հայաստանի անկախության հռչակումից հետո բավականին բարդ հարաբերություններ ստեղծվեցին Ռուսաստանի հետ։ 1917թ․ Ռուսաստանում առաջացան երկու հակադիր ուժեր։ Դրանցից մեկը Խորհրդային Ռուսաստանն էր (սպիտակներ), որը պայքարում էր խորհրդային սոցիալիստական կարգերը ամբողջ Ռուսաստանում հաստատելու համար։ Մյուս կողմը հին բուրժուական կարգերն են, որոնք չեն ընդունում բոլշևիկյան կարգերը (կարմիրներ)։ Հայաստանի հանրապետությունը չկարողացավ լավ հարաբերություններ կապել կարմիր բանակի հետ։Խորհրդայինկառավարությունը նույնպես չեր ուզում Հայաստանի անկախությունը ճանաչել։
Դուրս հանե՛լ կարևոր իրադարձություններ, նոր բացահայտումներ:
Հայ-Ռուսական բանակցությունները Մոսկվայում և դրանց ձախողումը։ 1920թ․ Ադրբեջանը խորհրդայնացվեց։ Հայաստանը որոշեց բանակցել կարմիր բանակի հետ բարեկամական պայմանագիր կնքերու և Հայաստանը անկախ ճանաչելու համար։ 1920թ․Մոսկվա մեկնեց ՀՀի պատվիրականությունը Լևոն Շանթի գլխավորությամբ։ Հայ-ռուսական բանակցությունները արդյունք չտվեցին ամեն մի կողմը հակառակ կողմին այնպիսի պայմաններ ներկայացրեց, որոնք իրենց համար ձեռնատու չէին։ Քեմալական շարժումը և խորհրդա-թուրքական մերձեցումը։ 1919թ․ սկսվել էր գեներալ Մուստաֆա Քեմալու կողմից ազգային շարժում, որը կոչվում էր Քեմալական արժում, նպատակն էր հակազդել Փարիզի կոնֆերանսին և թույլ չտալ տարածքային որևե զիջում, բացի դրանից բռնազավթել արևելահայ տարածքը և ոչնչացնել հայոց պետականությունը։
Ինչպե՞ս էին զարգանում ռուս-թուրքական հարաբերությունները:
1920թ․ թուրք ազգայնականները ստեղծեցին առանձին կառավարություն Մ․Քեմալի կառավարությամբ։Թուրքիան Ռուսաստանից ռազմական օգնություն ստանալու ակնկալիք ուներ։Շահերի համընկման պատճառով, որոշվեց, որ կստորագրվի ռուս-թուրքական մերձեցման նախնական պայմանագիզ։ Այսքանից հետո Ռուսաստանը սկսեց գնել Թուրքիային դրամով, զենքով և զինամթերքով, սակայն Թուրքիան օգտագործում էր այդքանը ոչ թե Անտանտի դեմ, այլ Հայաստանի և ասորիների։ Բաքվում մշակվեց Հայաստանի վրա հարձակման և խորհրդայնացման ծրագիր, որում գլխավոր դերակատարը լինելու էր Թուրքիան։ 1920թ․Հայաստանի Հանրապետությունը կանգնեց թուրքական ներխուժման վտանգի առաջ։
Հայաստանի այս անհաջողությունները հնարավորություն տվեցին: Խորհրդային Ռուսաստանին ավելի վճռականորեն իրականացնելու Հայաստանը խորհրդայնացնելու քաղաքականությունը: Հայկական իշխանությունների հետ բանակցություններ վարելու նպատակով Դանիել Բեկ Փիրումյան Կարս 37 Երևան է ժամանում Ռուսաստանի լիազոր ներկայացուցիչ Բորիս Լեգրանի գլխավորած պատվիրակությունը: Երևանի հայ–ռուսական բանակցությունները ավարտվում են հոկտեմբերի 28–ին ստորագրված «Եզրափակիչ որոշման արձանագրությամբ»: Կողմերը պարտավորվում են ստորագրել «Արձանագրությանը» կից հաշտության պայմանագիրը, եթե կատարվեին հետևյալ պայմանները. Ռուսաստանն ու Ադրբեջանը պետք է ճանաչեին Հայաստանի իրավունքները Նախիջևանի և Զանգեզուրի նկատմամբ, իսկ Հայաստանի կառավարությունը պետք է հրաժարվեր Ղարաբաղի նկատմամբ պահանջներից և ընդուներ Ռուսաստանի օժանդակությունը` Թուրքիայի հետ տարածքային հարցերը լուծելու խնդրում: Սակայն պայմանագրի նախագիծը չարժանացավ խորհրդային ղեկավարության հավանությանը: 1920 թ. աշնան վերջին Հայաստանն այլևս ի զորու չէր դիմակայելու քեմալաբոլշևիկյան ճնշումներին: Ռուսաստանի կառավարությունը պահանջում էր «անմիջապես ընդունել խորհրդայնացումը»։ Երկրի համար ստեղծված ծանր իրավիճակը քաղաքական վերաձևումների անհրաժեշտություն առաջացրեց: Հայաստանի խորհրդարանի` նոյեմբերի 23–ի արտակարգ նիստում վարչապետ ընտրվեց Սիմոն Վրացյանը: Վերջինիս կառավարությունն աշխատեց ընդամենը մեկ տասնօրյակ՝ լինելով Հայաստանի առաջին Հանրապետության վերջին կառավարությունը: Մինչ Հայաստանի նոր կառավարությունը փորձում էր ելքեր որոնել ստեղծված ծանր իրավիճակից, ՌԿ(բ)Կ Կովկասյան բյուրոյի կողմից Բաքվում կազմավորված Հայաստանի Ռազմահեղափոխական կոմիտեն` Սարգիս Կասյանի նախագահությամբ և 11–րդ կարմիր բանակի «զորամասերի ուղեկցությամբ նոյեմբերի 29–ին մտավ Քարվանսարա (այժմ՝ Իջևան) և հռչակեց «Հայաստանի Սոց իալիստական հանրապետություն»։
Ռուս-թուրքական դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատումը․ Մոսկվայի պայմանագիր Դիվանագիտական հարաբերությունները հաստատվել են 1920 թվականին։ 1921 թվականի մարտի 16-ին Մոսկվայում երկրների միջև կնքվել է «բարեկամության և եղբայրության մասին» պայմանագիր։ Պայմանագրի առաջին հոդվածով կողմերից յուրաքանչյուրը պարտավորվում Էր «չճանաչել հաշտության ոչ մի պայմանագիր կամ միջազգային որևէ ակտ, որը պայմանավորվող մյուս կողմին կպարտադրվեր ուժի միջոցով»։ Հաստատվում էին Թուրքիայի հյուսիս-արևելքի նոր սահմանները․ Կարսի մարզը, որը Թուրքիան գրավել Էր 1920 թվականի աշնանը Հայաստանի դեմ ձեռնարկած նվաճողական պատերազմի ընթացքում, անցնում էր Թուրքիային, իսկ Բաթում քաղաքը, նավահանգիստը և հարակից շրջանը Թուրքիան համաձայնում Էր զիջել Վրաստանին, երրորդ հոդվածով՝ Նախիջևանի մարզը կազմում էր ինքնավար տարածք Ադրբեջանի խնամակալության ներքո՝ պայմանով, որ Ադրբեջանը չի զիջի այդ խնամակալությունը երրորդ պետության»։ Կողմերը չեղյալ էին հայտարարում նախկինում ցարական Ռուսաստանի և Թուրքիայի միջև կնքված համաձայնագրերը։ Կարելի է ասել, որ ռուս-թուրքական «եղբայրության» առաջին պտուղները Հայաստանը քաղում է Մոսկվայի պայմանագրով, որի իրավական լինելը մինչև հիմա վիճարկվում է։
Ռուս-թուրքական հարաբերությունների ո՞ր ժամանակաշրջանն է նկարագրվում:
Առաջին աշխարհամարտը սկսվեց 1914թ․-ի օգոստոսի 1-ին։ Պատերազմն ընթանում էր Անտանտի և Եռյակ միության միջև։ Երիտթուրքերը մտադիր էին Ռուսաստանյան կայսրությունում բնակվող թուրքալեզու, ինչպես նաև մահմեդական մյուս ժողովուրդներին օգտագործել ռուսների դեմ և ապագայում միավորել նրանց «Մեծ Թուրանի» մեջ։ Այդ պատճառով նրանք պատերազմում էին ռուսների դեմ։ Թուրքիայի նպատակն էր նաև հայերի բնաջնջումը։ Թուրքիան Կովկասյան ճակատում կենտրոնացրել էր 300000-անոց բանակ։ Պատերազմի սկզբում Ռուսական զորքն ուներ 182000-անոց զորք Կովկասյան ճակատում։ Օսմանյան 90000-անոց բանակը ջախջախվեց։ Թուրքիայի բանակից փրկվեցին 12000 հոգի։
Ինչ հետևություններ պետք է անել ռուս-թուրքական հարաբերություններից:
Ես գրեթե համոզված եմ, որ հայ ժողովրդի այդչափ նվիրվածությունը Ռուսաստանին, պատճառ հանդիսացավ հայերի նկատմամբ Թուրքիայի ցեղասպան քաղաքականության համար: Ապաֆայում պետք է վերանայել հայերի կուրորոեն նվիրվածությունը Ռուաստանին:
Ռուս-թուրքական հարաբերությունների ո՞ր ժամանակաշրջանն է նկարագրվում:
Բավականին մեծ հետաքրքրությամբ դիտեցի «Ռուս-թուրքական վանդակ» շարքից միքանի տեսանյութեր։ Կփորձեմ համառոտ կիսվել տպավորություններովս։ Նախ դասախոսությունները թույլ են տալիս ավելի պատկերավոր ըմբռնել ռուս-թուրքական հարաբերությունները, հասկանալ Ռուսաստանի դերը իրադարձությունների զարգացման ընթացքում,Հայոց ցեղասպանության տեղի ունենալը ռուս-թուրքական պատերազմի ընթացքում։ Դասախոսություններում խոսվում էր նաև հայ ժողովրդի «ինքնախաբեության» ինչու ոչ նաև «թվացյալ» հաղթանակների մասին, ինչը ինձ մոտ առանձնահատուկ հետաքրքրություն առաջացրեց։ Այս թեման շատ կարևոր դեր ունի Հայաստանի համար, քանի որ Ռուսաստանը և Թուրքիան մեծ ազդեցություն ունեն մեր երկրի վրա։ Շարքը զարգացրեց իմ քաղաքական հայացքները, փոխեց պատկերացումս ռուս-թուրքական հարաբերությունների նկատմամբ։
Տեսանյութից դուրս հանի՛ր ռուս-թուրքական հարաբերությունների բնութագրումներ:
20-րդ դարում Ռուսական կայսրության հալածանքները հայոց լեզվի դեմ ՝ հայկական դպրոցներն էին փակվում դպրոցներում չէին դասավանդվում հայոց լեզուն, եկեղեցու դեմ դավադրություններ են իրականացվում, մի խոսքով Ռուսասատնը վարում էր գաղութային քաղաքականություն։ Թաթաները ներկայիս ադրբեջանցիները ջարդեր են սկսում որը այսպես ասաց հովանավորվում էր Ռուսասատանի իշխանության կողմից։ Որոշ ժամանակ անց Ռուսաաստանը երբ իր մոտ ներքին և արտաքին կայունություն կար առաջ է քաշում Հայկական հարցը որպեսզի որոշ չափով տեղեկացված լինի Թուքիայի գործողություննուներից։ Առաջարկելով բարեփոխումներ իրականացնել Հայասատանում։
Գեղամ Մարգարյան, 2-3 կուրս 